به گواه تاریخ باستان اقوام ماد در هزاره های کهن ایران دستبافته هایی داشته اند که به روش طبیعی رنگ آمیزی شده اند و بعدها با قدرتمند شدن هخامنشیان در پارس این حرفه به آنها منتقل گردید. آثار بدست آمده حکایت از رنگ آمیزی نخ با استفاده از عصاره کفشدوزک، گیاهان و میوه درختان صورت گرفته است. هنر رنگرزی از نسلی به نسل بعد، تا به امروز آمده است تا اکنون در این کارگاه سنتی در شهر طبس ما شاهد آخرین نفسهایش هستیم. رنگرزی در گذشته های نه چندان دور حرفه ای پر رونق و درآمدزا در ایران محسوب می شده است و چه بسیار خانواده هایی که از طریق رنگرزی امرار معاش می کرده اند.
این کارگاه رنگرزی در طبس به همت این پدر و پسر سالیان بسیاری است که پا برجا و برقرار مانده است. اینان با استفاده از پوست گردو، روناس، پوست انار، بلوط، زعفران، گل بابونه، برگ درخت انجیر، برگ درخت انگور عسگری، چغندر، سماق و برگ درخت توت موادی درست می کنند که با آن ۲۴ رنگ مختلف و متنوع را پدید می آورند. گاهی هم به روش گذشتگان بهترین ماده رنگزا را از عصاره حشره کفشدوزک می سازند. رنگ آمیزی مهمترین عامل وحدت و هماهنگی در فرش است و این رنگرزان کار بلد کارشان را خوب بلدند. آقای مقداری و فرزندش از جمله بهترین های اینکار در خراسان بزرگ محسوب می شوند و اکنون با این کارگاه را جدا از حرفه و کار خویش عنوان جاذبه های گردشگری بیرجند و حومه آن نیز معرفی نموده اند.
رنگرزی یک حرفه است؛ حلقه ای از زنجیره ی بافت قالی های دستباف که امروزه رو به زوال و انحطاط گذاشته است. رنگرزی سنتی بدون بهره گیری از مواد شیمیایی و عوامل صنعتی صورت می گیرد. نخ های رشته شده که اغلب از ابریشم و یا پشم گوسفندان پدید آمده اند در پاتیل های پر از آبجوش و پودر رنگ گیاهی فرو برده می شوند تا به اصطلاح قلیابی شوند. در روش قلیابی چربی های نخ از بین می رود و رنگ جذب نخ ها می گردد. حاصل کار اما رنگی شفاف با دوام و با کیفیت است که می تواند تبدیل به مرغوب ترین فرش شود. رنگ گیاهی آب زیادی می طلبد و در آخر بهترین نتیجه را می دهد.
این پدر و پسر کارشان را خوب بلدند؛ آنان پس از آنکه نخ ها را در پاتیل به رنگ آغشته کردند نخ ها را روی طناب خشک می کنند و معمولا روز بعد نخ های رنگ شده، آماده تحویل به بافندگان خواهد بود. در شهر تاریخی طبس پیش از وقوع زلزله در سال ۱۳۵۷ بیش از ۳۰۰ کارگاه سنتی رنگرزی وجود داشته است که با وقوع زلزله و پس از آن رکود بازار فرش ایرانی رو به تعطیلی و نابودی رفته اند تا جایی که امروزه تنها این کارگاه مانده که آن هم به گفته این پدر و پسر به زودی بسته خواهد شد.
ایرج مرادی
در ذیل دیگر عکس های کارگاه رنگرزی سنتی طبس را می بینید که توسط استاد مرادی عزیز به صورت اختصاصی برای سایت نشاط آوران تهیه شده است:
