کاروانسرای قزلق گرگان

کاروانسرای قزلق، نمونه ای از کاروانسراهای کوهستانی است که با مصالح سنگ و ملات گچ، آهک و ساروج احداث شده است. سبک کاروانسرای قزلق سرپوشیده و دارای پلانی مستطیل شکل با سوی شمالی و جنوبی است.
دالان و اتاق های متعددی در این بنا مشاهده می شود. ورودی کاروانسرا از سمت شرقی بنا است. با توجه به نقشه و مصالح بکار رفته، احتمال زیادی وجود دارد که بنا مربوط به زمان صفویه باشد.

منطقه کوهستانی قزلق از جهات متعدد به دشت حاصلخیز گرمابدشت، روستای توکستان، روستای قدیمی سر علی آباد، چهار باغ و دامنه های سرسبز و خرم جنگل و دره های عمیق محدود می شود.  آب گوارای یکی از سرچشمه های رودخانه باغ شاه، که از قزلق می گذرد، باعث طراوت و سرسبزی منطقه شده است. سطح وسیعی از منطقه قزلق، سنگی و سنگلاخ بوده و اراضی قابل کشت در جاهای مسطح و نسبتا کم شیب و ناهموار آن قرار دارد.

فضای داخلی کاروانسرا را 12 حجره با سقف کوتاه جناقی شکل تشکیل می دهد که به صورت قرینه در یک ردیف شش تایی روبروی هم به ابعاد 2 × 2 × 5/2 متر قرار دارد. ورودی بنا در جهت شمالی واقع شده است که دارای طاق هلالی است و احتمالا در چوبی داشته است و به طرف داخل دارای دو پلکان سنگی است . حد فاصل هر یک از حجره ها جرزهای نگه دارنده سقف که تقسیم کننده فضای داخلی نیز می باشد قرار دارد . آنچه جالب توجه است اینکه درون هر یک از حجره ها فضایی به منظور روشن کردن آتش تعبیه شده است تا گرمای فضای داخلی حجره ها را در فصل سرما تأمین کند .

سقف کاروانسرا بیضی شکل است که بر روی طاق های گهواره ای و جرزهای قطور سنگی استوار شده است . روشنایی درون کاروانسرا به وسیله روزنه هایی در مرکز گنبدهای شش گانه سقف تامین می شده است . از خصوصیات بارز کاروانسرا قزلق می توان به نحوه و سبک معماری آن ، به کار گیری مصالح سنگ در ساخت و احداث و اجرای سقف ، ارتفاع کم سقفها و حجره ها به منظور نگهداری و حفظ گرمای فضای داخلی و جرزهای نگه دارنده سقف ( بیش از 1 متر ) به جهت تحمل فشار بارهای اضافی و جلوگیری از رانش اشاره کرد . همچنین طرز چیدن سنگهای قلوه ای و نحوه بند کشی آنها و حجره های متقارن که دارای آهنگی موزون است، از دیگر ویژگیهای معماری کاروانسرای قزلق است .