قدمت کاروانسرای سنگی زنجان به قرن یازدهم هجری و دوران حکومت شاه عباس دوم باز می گردد. این کاروانسرا به عنوان قدیمی ترین بنای زنجان، یکی از 999 کاروانسرای ساخته شده در دوران صفوی می باشد.
کاروانسرای سنگی در شهر زنجان یکی از بناهای فاخر به جامانده از دوران صفویه است که به عنوان قدیمی ترین بنای این شهر نیز شناخته می شود. کاروانسرای سنگی در جاده کمربندی زنجان به میانه واقع شده و در گذشته به دلیل قرار گیری در مسیر جاده ابریشم، از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. این بنا یکی از 999 کاروانسرای ساخته شده در دوارن صفویه است که در حال حاضر تنها بنای باقیمانده از میان کاروانسراهای زنجان می باشد.
کاورانسرای سنگی زنجان در زبان ترکی با نام داش کاروانسراسی شناخته می شود. دلیل این نامگذاری اسفاده از سنگ در ساخت بخش اعظم این بنا می باشد. دیگر مصالح بکار رفته در ساخت این بنای تاریخی آجر، سنگ لاشه، قلوه سنگ و ملات ساروج است. این کاروانسرا در زمان ساخت در منتهی الیه جنوب شرقی بافت قدیمی شهر بوده و به همین دلیل در دسته کاروانسراهای برون شهری قرار می گیرد. پلان معماری کاروانسرای سنگی زنجان به سبک چهار ایوانی طراحی شده است. ساخت این سبک از کاروانسرا که دارای حیاط مرکزی است، سابقه ای طولانی در معماری سنتی اسلامی دارد. مشهورترین سبک های کار شده در نوع چهار ایوانی را می شود در کاخ های دوران اشکانی و عاشوری مشاهده کرد.
این کاروانسرا بر بستر کوهپایه واقع شده است. با ورود به کاروانسرا اولین موردی که جلب توجه می کند ویرانی قسمتی از بنا در طول زمان می باشد. در حال حاضر فقط بخش هایی نظیر حیاط و شترخانه سالم باقی مانده است. حجره های بنا در یک طبقه ساخته شده اند و حفره های حجره ها و قسمت های شترخان و انبازی با سیستم خاصی پوشانده شده اند. قسمت هایی نظیر بارانداز شترخانها با خشت و ملات گچ ساخته شده و نوع پوشش آنها از نوع طاق رومی و با قوس های تیز می باشد. جهت تامین نور فضای داخلی حجره ها در وسط سقف نورگیرهای مربعی شکل تعبیه شده. در مجموع معماری بکار رفته در ساخت کاروانسرای سنگی زنجان نشان دهنده نبوغ و ذوق هنری معماران و استادان چیره دست آن دوران می باشد.
این کاروانسرا به عنوان یکی از جاذبه های گردشگری زنجان شناخته می شود که در حال حاضر به سفره خانه سنتی تغییر کاربری داده و پذیرای علاقمندان می باشد. مرمت و احیای این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی انجام شده است. در سال 1377 این بنا به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی و گردشگری شهر زنجان با شماره 2128 به ثبت ملی رسید. نشاط آوران بازدید از بنای تاریخی باشکوه را به شما پیشنهاد می کند.
