بازار تبریز

بازار تبریز کجاست؟

موقعیت جغرافیایی شهر تبریز از گذشته های دور چنان اقتضا می کرد که این شهر و بازار تبریز را به مهم ترین راه ارتباطی میان شرق و غرب ، شمال و جنوب کشور تبدیل کند. قرار داشتن بر سر راه جاده ابریشم و جایگاه ویژه آن در جلگه سرسبز تبریز باعث شده بود که تبریز و بازار آن به عنوان کانون اصلی مبادله کالا در جهان آن روز شناخته شده و مورد توجه قرار بگیرد. با مروری در تاریخچه شهر و بازار تبریز از سده های دور تا به امروز برآنیم تا چشم اندازی واقعی از بازاری که روزگاری دراز چون نگینی بر تارک جهان اسلام می درخشید ترسیم کنیم و با نگاهی دوباره نقش آن را در مقاطع مهم تاریخی مورد ارزیابی قرار دهیم تا براساس آن جایگاه واقعی بازار و بازاریان تبریز را در روند تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کشور در گدر زمان بازشناسیم. در تور تبریز گردی میتوانید به این مرکز خرید تاریخی هم سری بزنید.

از بازار بزرگ تبریز قبل از اسلام به جز مواردی که توسط چند جهانگرد اطلاعاتی از آن داریم، اطلاعات جامع و کاملی نداریم. اما در دوره اسلامی و مخصوصا از دوره سلجوقی به بعد با توجه به نقاشی هایی که از آن دوره مانده و یا مطالبی که به صورت مکتوب از تعریف جهانگردان است بازار تبریز را به احتمال درصد خیلی زیاد در همین مکان فعلی بازار و با همین معماری و شکل و قیافه داشتیم. تبریز در دوره ایلخانان با توجه به اینکه به پایتختی ایران انتخاب می شود رونق بسیار جدی و فراوانی به خود می گیرد. در این دوره سه تا بارانداز جدی در سرتاسر جاده ابریشم وجود داشته است: یکی در چین، دیگری در تبریز و آن دیگری در روم. و این نشان می دهد که این شهر بین راهی بین دو تمدن بزرگ شرق و غرب و در داخل امپراطوری عظیم ایران چه جایگاه ویژه ای را داشته است.  البته زلزله های فراوان و متعددی در این منطقه کشور شاهد بودیم  و چندین بار بازار تبریز را تخریب کرده و بازار نویی بر روی خرابه های بازار تاریخی مجدد ساخته شده است. علاوه بر زلزله حملاتی نیز از بیرون مرزها به این بخش از کشور عزیزمون وجود داشته که این هم باعث غارت، تخریب و از بین رفتن سازه های نسبتا مخصوص در گذشته شاهد بودیم که از بین رفتند.

در زمان عباس میرزا، نایب السلطنه، تبریز ولیعهدنشین و پایتخت دوم کشور گردید و شهر تبریز به صورت مرکز تجارت ایران درآمد. خاص آن که حمایت دولت مرکزی از تجار و اصناف بازار بزرگ تبریز نظیر تسهیلات مالی در پیشرفت و توسعه تجارت آن تاثیر عمده ای را برجای گذاشت. به این ترتیب شهر تبریز از آن روزگار تا پایان حکومت قاجاریه به عنوان مهم ترین شهر پس از تهران شناخته شد و بازار آن اصلی ترین و مهم ترین بازار و مرکز ثقل تجارت کشور گردید. با صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه، بازار تبریز نقش تازه ای در شکل و نوع حکومت ایفا کرد. پس از انقلاب مشروطه و از هنگامیکه راه آهن سرتاسری اروپا ایجاد شد اغلب بازرگانان، کالاهای خود را از راه روسیه و جلفا به اروپا صادر می کردند به گونه ای که شهر تبریز و بازار آن به صورت مرکز تجمع تجار معتبر درآمد. پس از انقلاب روسیه در سال 1917 حکومت جدید شوروی به دلایل امنیتی و سیاسی راه ترانزیت کالا را بست و این امر باعث شد تا برای تجار بویژه بازرگانان تبریزی مشکلاتی پدید آید. سرانجام با وخیم تر شدن اوضاع بازار تبریز، برخی از بازرگانان و تجار بزرگ را که در دوره حکومت قاجار و پس از آن در ایران و روسیه تزاری شعبات تجاری داشتند ناگزیر ساخت تا شعبات تجاری خود را به کشورهای دیگر اروپایی نظیر آلمان، انگلستان، فرانسه و غیره انتقال دهند. نوسانات شدید و بلاتکلیفی در کار تجارت، کم وبیش تا آغاز جنگ جهانی دوم ادامه یافت و بازار تبریز با وجود این بحران های مقطعی همچنان به عنوان یکی از مهم ترین مراکز اقتصادی کشور به کار خویش ادامه داد.

معماری بازار تبریز

بازار تبریز مجموعه ای است یکپارچه که در سطحی فراتر از 250 هزار متر مربع به عنوان اصلی ترین یادگار تاریخی شهر استوار و برجای مانده است. اما اهمیت بازار تبریز تنها با وسعت زیاد زیربنایی آن معنا نمی یافت بلکه سازندگان این بازار در ساخت مجدد آن پس از زلزله سال 1193 هجری قمری از مصالح کم دوام روی برگرداندند. مصالح آسیب پذیری نظیر چوب که در برابر سوانح و حوادث طبیعی مقاومت چندانی نداشت. ساختار جدید که مجموعه ای از انواع قوس ها، طاق ها، سازه ها و فضاهای باز و سرپوشیده بود، تنها با عنصری ساده و کوچک بنام آجر پدید آمد.

همزمان ساخت مجدد بازار تبریز، با دوره ای از تسلط بی نظیر معماران در بکارگیری استادانه آجر به خلق فضاهای متنوعی منجر شد که اوج هنر ایجاد سازه های آجری را به نمایش می گذارد. بافت اصلی بازار تبریز از دو راسته سرپوشیده شمالی و جنوبی تشکیل گردیده که به موازات یکدیگر راسته قدیمی و راسته جدید کشیده شده اند. شواهد حاکی از آن است که شبکه های اصلی بازار تبریز در عصر قاجار طرح ریزی و بنا گردیده است. طول این شبکه ها تا حدود 5500 متر است که این رقم به قسمت های سرپوشیده  بازار را در بر می گیرد. عرض معابر بازار بزرگ تبریز به طور میانگین بین 4 تا 5 متر  و ارتفاع آن 5 تا 6 متر می باشد.

در چنین فضایی 20 راسته، 35 سرا، 25 تیمچه، 11 دالان و در حدود 5500 حجره با تقریبا 40 شغل و صنف جای گرفته است. بازار سرپوشیده تبریز سراسر از تکرار طاق های آجری متعددی ساخته شده است که روزنه هایی در این طاق ها روشنایی بازار را تامین می کند. تقاطع راسته های بازار چهار سو را بوجود آورده که دارای گنبدی بلند است و این قسمت را از قسمتهای راسته متمایز می سازد. گنبد چهارسوها دارای سبک معماری و جزئیات ساختاری متفاوتی هستند که عناصر تزیینی آن ها با یکدیگر متفاوت بوده و بر این اساس فضاهای متنوعی را بوجود می آورد. تیمچه مظفریه زیباترین نوع معماری بازار تبریز و گنبد تیمچه امیر بزرگ ترین گنبد این بازار است.

بازار بزرگ سرپوشیده تبریز با داشتن تمامی فضاهای شناخته شده بازارهای ایران و ترکیب دلپذیر آن ها در یک سلسله مراتب منطقی آن را به مجموعه ای تبدیل کرده که می توان از آن به عنوان یک مدرسه کامل معماری یاد کرد. فضای سرپوشیده بازار بر رونق و گرمی آن درزمستان های سرد و تابستان های گرم می افزاید و آن را به فعال ترین و پرتحرک ترین محورهای شهری تبدیل می کند. وجود اصناف و مشاغل گوناگون و تمرکز آن ها در راسته ها و سراها و تیمچه ها و دیگر کالبدهای بازار لبریز از خریداران است. هم چنین به دلیل اهمیتی که بازار تبریز در استان و منطقه دارد همواره شماری از اهالی آبادی ها و شهرهای دور و نزدیک برای خرید مایحتاج خود به اینجا روی می آورند.

بازار تبریز را می توان به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کرد. در بخش شمالی از نظر ارائه کالا بیشتر مغازه های سقط فروشی، سمساری، زیلو و جاجیم، پنبه و پشم فروشی و اجناس و کالاهایی از این نوع قرار دارند که متناسب و در نظارت با نیازهای مراجعین روستایی و شهرهای کوچک کالاهای خود را عرضه می کنند. هم چنین برخی از حجره های بخش شمالی، کارگاه هایی وجود دارد که در آن ها مرمت و رفو قالی و انواع دیگر زیرانداز انجام می پذیرد. در راسته های بخش جنوبی تنوع کالایی به گونه دیگر است. حجره ها و مغازه های این بخش در اختیار لوکس فروشی ها و فروشندگان انواع قماش، پوشاک، گونه های مختلف گیاهان دارویی و انواع خشکبار قرار دارد. خشکبار تبریز از دیرباز از شهرت زیادی برخوردار بوده و یکی از ره آوردهای این شهر به شمار می رفته است.

آدرس بازار تبریز در ۵٫۵ کیلومتری شهرستان تبریز قرار گرفته است.

عکسهای بازار تبریز