همه چیز درباره محتشم کاشانی

همه چیز درباره محتشم کاشانی

83912 2020/05/13
لطفا به این مطلب رای دهید
[رای ها : 67 امتیاز : 3.9]

محتشم کاشانی کیست؟ شاعر ترکیب بند زیبای باز این چه شورش است که در خلق عالم است را می‌شناسید؟ با ما همراه باشید تا جامع‌ترین و کامل‌ترین اطلاعات را در مورد این شاعر ماندگار در ذهن را در سایت نشاط آوران با شما به اشتراک بگذاریم. 

مرثیه سرایی محتشم

محتشم کاشانی را می‌توان جز معروف‌ترین و مشهورترین مرثیه سرایان تاریخ دانست. شاعری که حماسه کربلا را با شعر “باز این چه شورش است” تصویرسازی کرد. بزازی که بافنده شعر شد و در یادها و تاریخ ماندگار شد. شاعری که چندین قرن بعد از فردوسی و حافظ پا بر این عرصه گذاشت و نامش هم تراز شاعرانی همچون صائب تبریزی بر زبان‌ها جاری گشت. با ما همراه باشید تا بدانید که محتشم که بود و چه‌ها سرایید.

خلاصه‌ای از معرفی محتشم کاشانی را بخوانید

از جمله شاعران پارسی گوی ایرانی که در دوره صفویان و در زمان شاه طهماسب می زیست، محتشم کاشانی است که در سال ۹۰۵ هجری قمری دیده به جهان گشود. او در تمامی طول عمر خود در کاشان زندگی کرد و شغل اصلی وی شعر بافی و بزازی بود. محتشم از مهم ترین شاعران مرثیه سرای مذهب شیعه به شمار می آید که از پیروان مکتب وقوع بود. معروف ترین مرثیه ای که محتشم برای شهدای کربلا سروده است ترکیب بند «باز این چه شورش است که در خلق عالم است» که از اشعار مشهور ادبیات فارسی به شمار می آید.

زندگینامه محتشم کاشانی

کمال الدین علی محتشم کاشانی، ملقب به شمس الشعرا از شاعران قرن دهم هجری قمری است. معروف ترین شعر محتشم کاشانی، ترکیب بند زیبای باز این چه شورش است که در خلق عالم است می باشد. وی در سال 905 هجری قمری در خانواده ای دین دار و در شهر کاشان به دنیا آمد و پدر ایشان، خواجه میر احمد است.  در آغاز زندگی، به پیشه بافندگی- شعربافی- مشغول بود و پس از آن که در شاعری آوازه در انداخت، به شغل بزازی روی آورد. اصولا یکی از ویژگی های شعر سده های دهم و یازدهم آن است که بیشتر سرایندگان آن، اهل کسب و کار بوده اند و برخی از آن ها، به نعلبندی و حلواگری و چه و چه، اشتغال داشته اند.

در بین هواداران شیعه مطلع «باز این چه شورش است…» که “محتشم کاشانی” سروده است، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. پس از محتشم تعداد زیادی از شاعران از این ترکیب بند در نوحه ها و شعرهای سروده خود، بهره می بردند. محتشم کاشانی در نزد صدقی استرآبادی (ساکن کاشان) به آموزش فنون شاعری پرداخت. همچنین خود محتشم شاگردانی مانند: صرفی ساوجی، وحشتی جوشقانی، حسرتی کاشانی، تقی الدین محمد حسینی که صاحب اثر «خلاصه الشعار»،است را پروراند.

همه چیز درباره محتشم کاشانی

ورود محتشم کاشانی به دربار شاه طهماسب

محتشم کاشانی توانست در دوره جوانی به دربار شاه طهماسب صفوی راه پیدا کند و با وجود قصیده و غزل های بسیار زیبایی که می سرود، مورد الطاف شاه طهماسب واقع شد. نام او پس از مدتی در میان گروه شعرای معروف زمان خود قرار گرفت. او با وجود اعتقادات دینی که داشت، همچنین با وجود احساسات شیعی که در دربار شاهان صفوی برای تقویت مذهب شیعه در برابر مذاهب اهل سنت، وجود داشت. 

شهرت محتشم 

اما، محتشم کاشانی، در روزگار شهرت خویش، با شاعرانی همچون وحشی بافقی، حالی گیلانی، حیرتی تونی و … مکاتبه و مشاعره داشته است و باری، وحشی بافقی را هجو گفته است. محتشم، شاه طهماسب صفوی، اسماعیل میرزا ( شاه اسماعیل  دوم) و محمد خدابنده صفوی و خواهر او پریخان خانم ( شاهزاده پر اقتدار صفوی) را ستایش کرده است. اما شاه طهماسب، باری، به پیغام از محتشم خواسته است تا امامان شیعه و پیشوایان دین را مدح گوید و محتشم کاشانی، این پیام را به گوش جان شنیده و ترکیب بند معروف خویش را در سوگ امام حسین(ع) و دیگر شهیدان کربلا سروده است و اگرچه گفته اند که آن را به پیروی از هفت بند مولانا حسن کاشی سروده است، اما، این پدیده ادبی که محتشم از خود بروز داده است، از مقوله هنر ظهوری است.

همه چیز درباره محتشم کاشانی

در خاستگاه هنر، گفته اند: هنر، یا نبوغی است، از گونه پدیده هایی چون شاهنامه، کمدی الهی، بینوایان و … یا ظهوری است، که در یک لحظه استثنایی در زندگی یک هنرمند، پدید می آید و همچون بارقه ای سرد و خاموش می شود. همانند ترکیب بند محتشم یا ترجیع بند هاتف، که این دو اثر در میان همه آثار این دو شاعر، استثنایی اند.

همه چیز درباره محتشم کاشانی

محتشم، از شعر و نثر استادان پیشین پیروی کرده و تلاش داشته است تا راه و رسم شاعران سده هشتم را دنبال کند اما کوشش او، بی سرانجام مانده است. بنابراین آنچه در زندگی نامه محتشم کاشانی بیان شده که در آن روزگار فترت ادبی ایران و هم روزگارانش، او را در پایه انوری و خاقانی می دیده اند ، مبالغه ای بیش نیست. دیوان محتشم، بارها به چاپ رسیده است .مرگ محتشم کاشانی، در سال 996 هجری قمری روی داده و در خاک کاشان آرمیده است.

زمینه‌های ادبی محتشم کاشانی

شهرت ادبی محتشم به خاطر دوازده بند عاشورایی اوست اما در یکی از نسخ خطی دیوان او، چند ترکیب‌بند در خور دیگر نیز وجود دارد. محتشم علاوه بر شعر، در عرصۀ نثر نیز توانا بوده و این امر را دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق -که آمیزه‌ای از نثر و نظم است- نشان می‌دهد. وی در سرودن «ماده تاریخ» نیز مهارت داشته و در دیوان اشعار او می‌توان نمونه‌هایی از آن را یافت.

دیوان محتشم مشتمل بر: قصاید، غزلیات، مراثی، مدایح، قطعات، رباعیات و مثنویات است که قسمت قصاید را «جامع اللطایف» و قسمت غزلیات را «نقل عشّاق» نامیده است. تقی الدین کاشی، از سه دیوان صبائیه، جلالیه و شبابیه که روی هم هفت هزار بیت می‌شوند و دیوان قصاید ائمه (ع) و مدح پادشاهان که هشت هزار بیت است و رساله معمیات و تواریخ به عنوان آثار محتشم کاشانی نام می‌برد.  «کلیات محتشم» شامل هفت دیوان: «صبائیه» ، «شبابیه» ، «شیبیه» ، «جلالیه» ، «نقل عشاق» ، «ضروریات» و «معمیات» است که به دست میر تقی الدین کاشی تنظیم شده.

سبک محتشم

با این که زمانۀ محتشم کاشانی با آغاز رواج سبک اصفهانی معروف به سبک هندی همزمان بوده است، در آثار وی هیچ اثری از این سبک شعری مشاهده نمی‌شود. وی در دو رسالۀ جلالیه و نقل عشاق خود غزلیاتی در سبک وقوع دارد و در سایر غزلیات خود به سبک عبد الرحمن جامی، بابافغانی شیرازی و وحشی بافقی نزدیک می‌شود که با سبک عراقی ارتباطی تام و تمام پیدا می‌کند ولی در قصیده همانند قدما از سبک خراسانی سود جسته است. ترکیب بند عاشورایی او، نمونۀ بارزی از سبک عراقی در زبان فارسی است.

به نوشته مطربی سمرقندی: جمهور برآن‌اند که از شعرای عراق، خوشگوی‌تر و مشهورتر از محتشم کسی نیست. و تقی الدین کاشی، محتشم را خاقانی زمان و سلمان عصر می‌داند و می‌نویسد: با این که محتشم در سرودن انواع شعر تواناست کمتر مثنوی می‌گوید.

نظر مشاهیر مختلف در مورد محتشم کاشانی

جابر انصاری در مورد محتشم کاشانی گفته است: محتشم کاشانی را باید پدر مرثیه سرایی عاشورایی دانست. همچنین او اضافه می کند که: این شاعر فرهیخته بهترین منظومه نمایشی را به یادگار گذاشته و از طریق زبان شعر به ترویج فرهنگ عاشورا در میان مردم به خصوص مداحان اهل بیت پرداخته است. 

عناصری اضافه می کند که: آوازه بی مانند و شهرت محتشم کاشانی در ادبیات باعث شده تا شاعران مشهوری به اهتمام در پیروی از سبک او بپردازند. ولی در ادبیات ایران هنوز شاعری مانند محتشم در مرثیه سرایی پیدا نشده است. 

عباس مشفق کاشانی نیز عقیده دارد که محبت، استواری و اعتقاد محتشم کاشانی به اهل بیت موجب شده تا بعضی از پادشاهان صفوی مانند: شاه طهماسب به اشعار مذهبی علاقه مند شوند. او همچنین اضافه می کند که: ترکیب بند مشهور این شاعر پر آوازه و مرثیه سرای ایرانی که برای امام حسین و شهدای کربلا سروده موجب جلب توجه بسیاری از شاعران اهل تشیع و به خصوص فارسی زبانان و زبانزد خاص و عام شده است. 

ابیاتی از دوازده بند محتشم

باز این چه شورش است که در خلق عالم است

باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است

باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین

بی نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است

این صبح تیره باز دمید از کجا کزو

کار جهان و خلق جهان جمله درهم است

گویا طلوع میکند از مغرب آفتاب

کاشوب در تمامی ذرات عالم است

گرخوانمش قیامت دنیا بعید نیست

این رستخیز عام که نامش محرم است

در بارگاه قدس که جای ملال نیست

سرهای قدسیان همه بر زانوی غم است

جن و ملک بر آدمیان نوحه می کنند

گویا عزای اشرف اولاد آدم است

نمونه اشعار محتشم کاشانی

باز برخاسته از دشت بلا گرد سپاه

آرزو سایه سپه فتنه جنبت کش شاه

زده بر قلب سپاهی و دلیل است برین

وضع دستارو سراسیمگی پر کلاه

کم نگاه است ز بس حوصله اما دارد

پادشاهانه نگاهی به دل چند نگاه

زان رخ توبه شکن منع نگه ممکن نیست

که شود هر نگه آلوده به صدگونه گناه

دارد ای اختر تابنده به دور تو جهان

روز پر نور دو خورشید و شب تیره دو ماه

گر لب و خط بنمائی به خدا میل کنند

آهوان چمن قدس به این آب و گیاه

زخم ناخورده گذشتم زهم ای سنگین دل

در کمان تیر نگاه این همه دارند نگاه

صحبت ما و تو پوشیده به از خلق جهان

گرچه بر عصمت ما هر دو جهانند گواه

ز انتظار تو غلط وعده‌ام از بیم و امید

همه شب دست به سر گوش به در چشم به راه

منظر دیدهٔ یعقوب ز حرمان تاریک

چهرهٔ یوسف گل چهرهٔ چراغ ته چاه

محتشم رشحه‌ای از لجه رحمت کافی است

گر در آیند به محشر دو جهان نامه سیاه

لطفا برای لذت بیشتر ما و دوستانتان، در مورد این جاذبه نظر دهید...!

لطفا همه فیلدها را با دقت پر کنید

نظرات و دلنوشته های ثبت شده ...
  • م

    درباره شاطر جلال و منظومه جلالیه هم بفرمایید