به گواه آثار مکشوفه از غار کمربند در نزدیکی بهشهر در سواحل شرقی دریای خزر که متعلق به هشت هزار سال قبل می باشند، زنانی هنرمند دستبافته هایی از نخ پشمی را با سوزن های شاخکدار بر پارچه تولید کرده که نشان دهنده قدمت سوزن دوزی سنتی در ایران است.
پارچه های سوزن دوزی شده در دوره هخامنشیان به زیباترین شکل و بهترین کیفیت تولید می شده اند. در دوره های بعد و در عصر ساسانیان هنر سوزن دوزی جانی دوباره گرفت و زنان هنرمند آن دوره آثار چشمگیری را روانه بازار کردند. در دوره های ایلخانیان و تیموریان نیز این هنر مورد توجه ویژه قرار گرفته بود تا آنجا که گروهی از تجار عثمانی این هنر را به چتل هیوک در ترکیه کنونی می بردند و در آنجا به تولید این صنعت دستی می پرداختند.
با آمدن اسلام و در عصر صفویه شکل و طرح پارچه های سوزن دوزی سمت و سوی دیگری گرفتند و به جای نقوش طبیعی، حیوانی، هندسی و انسانی، نقوش قرآنی و گاهی دعا و مناجات، نقش پارچه های سوزن دوزی می شد. در زمان شاه عباس تمام هنرمندان سوزن دوز به اصفهان دعوت شدند و در آنجا محله ای به نام مطر کاران یا قلاب دوزها بر پا شد و کارگاه های متعددی برای تولید آثار سوزن دوزی شده احداث گشت.
در دوره ای این صنعت دستی رو به زوال رفت تا جایی که فرح پهلوی بنا به علاقه ای که به لباس های سوزن دوزی شده داشت سعی بر شکوفایی و رشد دوباره این حرفه در ایران کرد. او حمایت های ویژه ای از زنان هنرمند سیستانی که در مناطقی مانند زابل، ایرانشهر، خاش و ایرندگان که به این کار مشغول بودند کرد و تولیداتشان را در سراسر اروپا و آمریکا به معرض نمایش و فروش گذاشت.
در دوره بعد شاهد رکود شدید این صنعت دستی در ایران بودیم تا آنجا که امروزه از آن همه بانوی هنرمند در حرفه سوزن دوزی ایرندگان، چند نفری بیشتر باقی نمانده اند. مهتاب نوروزی بانوی هنرمند سیستانی که چندی پیش از دنیا رفت و خانم زهرا در زابل که دو شاگرد علاقمند به سوزن دوزی سیستان و بلوچستان دارد شاید تنها هنرمندان بازمانده در این عرصه و در ایرندگان باشند. این صنایع زیبا از سوغات سیستان و بلوچستان نیز به حساب می آیند.
ایرج مرادی
