همه چیز درباره ایرج میرزا

همه چیز درباره ایرج میرزا

112335 ۱۳۹۹/۰۲/۲۴
لطفا به این مطلب رای دهید
[رای ها : 127 امتیاز : 4.1]

عصر مشروطه با اشعار ایرج میرزا در هم آمیخته شده است. شاعری که در سال 1252 یا 1253 چشمان خویش را به روی دنیای فانی باز کرد و در سال 1344 چشم از جهان گشود. از جمله شعرای هم دوره ایرج، می توان از پروین اعتصامی نام برد. زنی با احساس که در جوانی چشم از جهان بست و هنردوستان را از هنر و لحن شیوای خویش بی دریغ گذاشت. در ادامه به زندگینامه ایرج میرزا خواهیم پرداخت.

بیوگرافی ایرج میرزا

ایرج میرزا فرزند غلامحسین میرزای قاجار و او فرزند ملک ایرج، فرزند فتحعلی شاه است. پدران جد ایرج میرزا همه شاعر بوده اند و پدرش غلامحسین میرزا شاعر رسمی درگاه مظفرالدین میرزا ولیعهد بود. وی را می توان از جمله مشاهیر ایران در تاریخ معاصر دانست. 

ایرج میرزا پاییز ۱۲۵۲ یا ۱۲۵۳ خورشیدی در تبریز بدنیا آمد و در ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ خورشیدی در تهران در گذشت. ایرج میرزا ملقب به «جلال الممالک» و «فخرالشعرا»، از جمله شاعران برجستهٔ ایرانی در عصر مشروطیت (اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی) و از پیشگامان تجدد در ادبیات فارسی بود. ایرج میرزا در قالب های گوناگون شعر سروده و ارزشمندترین اشعارش مضامین انتقادی، اجتماعی، احساسی و تربیتی دارند. شعر ایرج ساده و روان و گاهی دربرگیرندهٔ واژه ها و گفتارهای عامیانه است و اشعار او از جمله اشعار اثرگذار بر شعر دوره مشروطیت بود.

اشعار ایرج میرزا,ایرج میرزا عارف نامه,بیوگرافی ایرج میرزا

زندگینامه ایرج میرزا

در زندگی نامه ایرج میرزا آمده است که او زبان های فارسی و عربی و فرانسوی را در تبریز فرا گرفت و از درس بزرگانی چون آقا محمد تقی عارف اصفهانی و میرزا نصرالله بهار شیروانی بهره گرفت و در حوزه درسی آشتیانی های مقیم تبریز منطق و معانی و بیان آموخت و در زبان فرانسوی، شاگرد مسیو لامبر و هم درس فرزند امیرنظام گروسی بود. ایرج میرزا در شانزده سالگی ازدواج کرد و سه سال بعد پدر و همسرش درگذشتند و اداره امور خانه برعهده او قرار گرفت و ناچار به خدمات درباری روی کرد. ایرج، از روزگار جوانی شعر می گفت و مورد تشویق امیرنظام گروسی بود و در نوزدهمین سال از زندگی از سوی مظفرالدین میرزای ولیعهد، سرودن و خواندن قصیده های سلام عیدها به او واگذار شد. 

در روزگار پیشکاری میرزا علی خان امین الدوله در ایالت آذربایجان، منشی مخصوص او بود و پس از چندی با دبیر حضور قوام السلطنه روانه اروپا شد و در بازگشت از اروپا از سوی نظام السلطنه پیشکار آذربایجان رئیس اتاق تجارت تبریز شد و در سال 1319 هجری قمری با نظام السلطنه به خمسه رفت. چندی نیز زیر نظر مستشاران بلژیکی در گمرک کرمانشاهان کار می کرد.

دیوان ایرج میرزا,زندگی نامه ایرج میرزا,زندگینامه ایرج میرزا

توصیف ایرج میرزا

در مقدمه کتاب «سیری در زندگی و آثار ایرج میرزا» از قول «پروفسور مار»، ایران شناس نام دار روس، ایرج میرزا را چنین توصیف کرده است: «مردی بود سیاه سوخته و لاغر اندام و متوسط القامه و در رفتار و گفتار شکیبا و بردبار. اشعار ایرج وقتی خودش آن ها را می خواند جان می گرفت… ایرج میرزا را از زمره ی شاعران برجسته ی عصر مشروطیت می دانند. شاید بتوان وی را از شاعران مطرح دوران تجدد در ادبیات ایران نیز به شمار آورد.»

مضمون اشعار ایرج

وی در سن شانزده سالگی ازدواج کرد و سه سال از ازدواجش نگذشته بود که پدر و همسر هر دو را از دست داد. دوران اقامت ۵ ساله ی ایرج میرزا در خراسان را شاید بتوان بهترین دوره ی کوشش ادبی ایرج میرزا دانست. اشعار پیش از دوره مشروطیت ایرج اشعاری است که بیشتر در ستایش رجال زمان و بزرگان قاجار است اما پس از مشروطه اشعار ایرج میرزا بیشتر رنگ و بوی مضامینی با انتقادهای اجتماعی به خود می گیرد.

 انقلاب پرشور مشروطه آغاز شده بود که ایرج میرزا به سی و چهار سالگی رسیده بود و پس از انقلاب مشروطه، او بیست سال شاعری کرده بود و تاثیر این انقلاب اجتماعی، در شعر او پیداست و در تحلیل اشعار ایرج میرزا باید بدین نکته توجه داشت. پس از انقلاب مشروطه چندی در وزارت معارف کار می کرد و در سال 1326 هجری قمری مهدیقلی هدایت فرمانروای آذربایجان شد و ایرج نیز با او بود و در انقلاب تبریز، با او از راه قفقاز به تهران آمد و با ابتکار ایرج میرزا وزارت معارف اداره عتیقات را ایجاد کرد.

کتاب ایرج میرزا

سفر ایرج میرزا به اروپا

سفر ایرج میرزا به اروپا و قفقاز و آشنایی او با آداب و فرهنگ و ادبیات دیگران در رشد و بالندگی ایرج میرزا تاثیر به سزایی داشت. بسیاری از اشعار ایرج میرزا را جمع کثیری از مردم شنیده اند و یا خوانده اند. شاید بتوان از معروف ترین اشعار او شعری را دانست که عنوان «مادر» گرفته است. بسیاری از مردم خصوصا بزرگ ترها با این شعر ایرج میرزا آشنایی دارند و لااقل برخی از ابیات آن را از حافظه می خوانند.

منظومه زهره و منوچهر

منظومه ی «زهره و منوچهر» که از یک داستان یونانی است و شکسپیر آن را به شعر درآورده است را ایرج میرزا به شعر درآورده است که از اشعاری است که در میان دیوان ایرج میرزا بیشتر شناخته شده است. خلاف آن چه به دلیل استفاده از الفاظ رکیک از منش و شخصیت این شاعر بزرگوار استنباط می شود، باید گفت که وی فردی متین و موقر و مبادی آداب بوده و در جمع بسیار لفط قلم سخن می گفته اما در جمع خصوصی و دوستانه گاهی بذله گو بوده است.

دیوان ایرج میرزا

در دیوان ایرج میرزا، قصیده هایی با موضوع های چون مدح ،منقبت بزرگان دین، ستایش از پادشاهان، امیران روزگار، هجو این و آن و قطعه های بسیاری با موضوع های گوناگون و ترکیب بند، ترجیع بند، قالب های نو و مثنوی هایی در پند و اندرز و هجو است. شعر ایرج میرزا، شعریست ساده و روان و نزدیک به فهم عامه، با این همه از تخیلات ظریف شاعرانه سرشار است.

ویژگی های معنوی اشعار ایرج

از ویژگی های معنوی آن یکی نقد اوضاع روزگارست و دیگری تشویق جوانان به دانش اندوزی و علم آموزی و توجه به تربیت کودکان، اظهار علاقه به مادر و حق شناسی از زحمت های او، تشویق مردم به وطن پرستی، انتقاد از زاهدان ریایی و دروغین و بدکار، تجلیل از حقایق دینی اما بزرگ ترین عیب شعر ایرج میرزا به کارگیری واژه های رکیک و مضمون های ناپسندی است که در قبال این همه زشتی هیچ بهره ای به جامعه نمی رساند.

اشعار ایرج میرزا,ایرج میرزا عارف نامه,بیوگرافی ایرج میرزا

دیوان ایرج میرزا سال های سال در قطع جیبی، از کتاب فروشی مظفری چاپ و نشر می شد. اما در سال 1342 هجری شمسی با تحقیق مفصل و ارزنده زنده یاد دکتر محمد جعفر محجوب در قطع وزیری از سوی شرکت سهامی نشر اندیشه منتشر شد.

اشعار ایرج میرزا,ایرج میرزا عارف نامه,بیوگرافی ایرج میرزا

اشعار

زندگی ادبی این شاعر دارای دو مرحله بود؛ در مرحله اول که دوران جوانی ایرج بود. وی در قالب قصیده به ستایش رجال و خوش آمد و تهنیت پرداخت؛ ولی در مرحله دوم که مصادف با دوران پختگی شاعر بود، از شاعر درباری بودن کناره گرفت و با پشت سرگذاشتن تجربیات ارزنده و جهان بینی تازه ای که در اثر سفر اروپا و کسب معرفت و کمالات به دست آورده بود، مسائل و مضامین تازه ای در دنیای شعرش پدیدار شد و سبک جدیدی به وجود آورد.

بیشتر اشعار موجود در دیوان او نیز که دارای اعتبار ادبی والایی اند در این دوره سروده شده اند. ایرج در سیاق کلام بسیار ساده گرا و ساده نویس بود. او در اشعار خود از کلمات زبان محاوره ای بهره گرفت. با کمک ایرج زبان شعر به لحاظ واژگان محاوره ای، بسیار غنی و پرمایه شد. 

غروب زندگی شاعری ماندگار

در سال های بعد، میرزا روزگاری معاون حکومت اصفهان بود، چندی به حکومت آباده رفت. روزگاری در گمرک انزلی کار می کرد و چندی معاون پیشکاری مالیه خراسان بود، و اینک ایرج به سال های پایانی زندگی نزدیک می شد در حالی که با نادری و پریشانی درگیر بود و سرانجام در ماه شعبان سال 1304 هجری قمری برابر با اسفند سال 1344 هجری شمسی بر اثر سکته قلبی درگذشت و در مقبره ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد.

دیوان ایرج میرزا

دیوان ایرج‎ میرزا، مشتمل بر اشعار ایرج ‎میرزا، شاعر عهد مشروطیت، مشهور به جلال الملک است. آثار و اشعار ایرج میرزا، مشتمل بر غزلیات، قصاید، قطعات و چندین مثنوی از جمله مثنوی زهره و منوچهر و مثنوی عارف‎نامه ‎است. کتاب با قصیده ای در ستایش نظام السلطنه مافی و 35 قصیده دیگر آغاز شده است. پس از آن غزل‎ها، مثنوی ها، قطعه ها، رباعی ها، مربع ترکیب، قالب های نو و در انتهای کتاب نیز غزل‎ها و قطعه ها و مثنوی های ناتمام و بیت‎های پراکنده ذکر شده است.

تحولات ایران در دوره مشروطه

به دنبال تحولات اساسی در نظام اجتماعی - ‎سیاسی ایران در دوره‎ مشروطه‎، ادبیات نیز دستخوش تغییر و تحول بنیادین شد و این دگرگونی نه فقط در محتوا که در شیوه بیان و نحوه کارکرد زبان نیز آشکار گردید. اگرچه، تنی چند از ادیبان‎ و شاعران‎ بودند‎ که نه از این و نه‎ از‎ آن‎ حیث کمترین جنبشی در حال و کارشان پدید نیامد؛ همچون ادیب پیشاوری و ادیب نیشابوری؛ نیز تنی چند بودند که با تأثیرپذیری شدید‎ از‎ انقلاب‎ مشروطه، بیشتر محتوا و کمتر زبانِ شعرشان، تحول یافت‎؛ همچون‎ ادیب الممالک فراهانی و محمدتقی بهار؛ دسته ای که از آنان به شاعران قلب مشروطیت تعبیر می کنند.

شاعران عصر مشروطه

اما در بین‎ شاعران‎ عصر‎ مشروطه، شعر ایرج‎میرزا هم از نظر محتوا و هم از نظر سبک‎ و زبان‎ و نحوه‎ بیان، چهره ای متفاوت دارد؛ تا آنجا که برخی صاحب نظران معتقدند که اساسی ترین‎ درون‎‎مایه‎‎های شعر مشروطه به زبان طنز مورد انتقاد او قرار گرفته است. نیز او را در حیطه زبان و گفتار و بیان ادبی از دیگران ممتاز می دانند‎ و حق نیز همین است؛ چه، با اندک نگاهی به دیوان ایرج درمی‎یابیم‎ که‎ در فضای شعر وی - با آن زبان خاصش - از آن شور و شرر و داغ‎ و درد‎ شعرهای‎ عشقی و عارف، آن فاتحه خوانی های سید اشرف حسینی و ناله های زار بهار در سوگ مشروطه،‎ خبری‎ نیست.

انقلاب مشروطیت

هرچند، انقلاب مشروطیت و دگرگونی هایی که در عرصه سیاست و جامعه روی داد‎، حال‎ و هوای‎ این شاهزاده قاجار را نیز - که زمانی از صاحب منصبان و مداحان دربار بود - ‎عوض کرد‎، ظاهرًا‎ این‎ دگرگونی تا به آنجا نبوده است که در رثای آزادی و وطن ازدست‎رفته، خوناب از مژه بگشاید و سیل خون به دامن روانه کند یا در‎ آرزوی‎ آبادی سرزمین مادری زاری کند و شاید همین امر مایه جدایی‎ زبان وی از زبان دیگران و دوری آن از‎ شعارگونگی‎ باشد.

برگزیده ای از اشعار ایرج میرزا

شعر مادر ایرج میرزا :

داد معشوقه به عاشق پیغام
که کُند مادرِ تو با من جنگ

هر کُجا بیندم از دور کُند
چهره پر چین و جبین پُر آژنگ

با نگاهِ غضب آلود زند
بر دلِ نازکِ من تیرِ خدنگ

مادرِ سنگ دلت تا زنده ست
شهد در کامِ من و توست شَرنگ

نشوم یکدل و یکرنگ تو را
تا نسازی دلِ او از خون رنگ

گر تو خواهی به وصالم برسی
باید این ساعت بی خوف و درنگ

روی و سینۀ تنگش بدری
دل برون آری از آن سینۀ تنگ

گرم و خونین به منش باز آری
تا بَرد ز آینۀ قلبم زنگ

عاشقِ بی خرد ناهنجار
نه، بل آن فاسقِ بی عصمت و ننگ

حُرمتِ مادری از یاد ببُرد
خیره از باده و دیوانه ز بنگ

رفت و مادر را افکند به خاک
سینه بدرید و دل آورد به چنگ

قصدِ سرمنزلِ معشوق نمود
دلِ مادر به کفش چون نارنگ

از قضا خورد دمِ در به زمین
و اندکی سُوده شد او را آرنگ

وان دل گرم که جان داشت هنوز
اوفتاد از کف آن بی فرهنگ

از زمین باز چو برخاست نمود
پی برداشتن آن آهنگ

دید کز آن دل آغشته به خون
آید آهسته برون این آهنگ:

«آه دست پسرم یافت خراش
آه پای پسرم خورد به سنگ»

قسمتی از شعر مادر ایرج میرزا

داد معشوقه به عاشق پیغام / که کند مادر تو با من جنگ
هر کجا بیندم از دور کند / چهر پرچین و جبین پر آژنگ
با نگاه غضب آلوده زند / بر دل نازک من تیر خدنگ
مادر سنگ دلت تا زنده است / شهد در کام من و توست شرنگ
نشوم یک دل و یک رنگ تو را / تا نسازی دل او از خون رنگ
گر تو خواهی به وصالم برسی / باید این ساعت بی خوف و درنگ
روی و سینه ی تنگش بدری / دل برون آری از آن سینه تنگ
گرم و خونین به مَنَش باز آری / تا برد ز آیینه ی قلبم زنگ
عاشق بی خرد ناهنجار / نه بل آن فاسق بی عصمت و ننگ
حرمت مادری از یاد ببرد / خیره از باده و دیوانه ز بنگ

 

لطفا برای لذت بیشتر ما و دوستانتان، در مورد این جاذبه نظر دهید...!

لطفا همه فیلدها را با دقت پر کنید