قدمت مسجد جامع بهرج به دوره صدر اسلام می رسد.
مسجد جامع فهرج یزد که به مسجد امام حسن نیز شهرت دارد، قدمتش به دوره صدر اسلام بر می گردد و تنها مسجد باقی مانده از قرن اول هجری یعنی دوره حکومت ساسانیان در ایران می باشد. نکته جالب توجه این است که با قدمت بسیار زیادی که این بنا دارد تا کنون تغییری نکرده است. مسجد جامع فهرج، سال هاست عنوان قدیمی ترین مسجد ایران را به دوش می کشد. مسجد جامع فهرج در یزد در بخش مرکزی و روستای فهرج واقع شده که از توابع شهرستان مهریز است.
وجود تزئینات گچی مربوط به دوره ساسانی در این مسجد، یکی دیگر از دلایل ساخت مسجد جامع فهرج در یزد به دوران قرن اول هجری است. مسجد جامع فهرج در دوره ساسانیان نیایشگاه مردم یکتا پرست زرتشتی این دیار بود که پس از فتح آن توسط سپاه اسلام همچنان نیایشگاه مردم بوده اما در جایگاه مسجد. به همین خاطر نه از کاشیکاری، نه گنبد، نه کتیبه و محراب در پلان اولیه مسجد مشاهده نمی شود.
مثلا گلدسته مسجد که از جنس خشت گلی است بعد از اسلام به بنا الحاق شده است، هرچند مسجد دارای حالت شبستانی است و ایوان ندارد. مناره مسجد در ضلع شمال غربی به صورت استوانه ای بنا شده که در اطراف آن اتاق هایی با شمایلی مختلف به چشم می خورد. مرحوم پیرنیا قدمت مناره را به قرن چهارم و پنجم هجری نسبت می دهد البته کاربرد اتاق های اطراف آن مشخص نیست!
ناگفته نماند که استاد پیرنیا در بازگشت از یکی از سفرهای خود از جاده بافق، گلدسته مسجد جامه فهرج را مشاهده می کند و نظر ایشان به آن جلب می شود و او را به تحقیق و پژوهش در مورد بنا وا می دارد. در مورد این بنا به طور کامل در مجله باستان شناسی و هنر سال 1349 می نویسد.
معماری مسجد جامع فهرج از نوع شبستانی به شمار می رود و به صورت رواقی که گرداگرد حیاط ساخته شده است. وقتی پلان مسجد جامع فهرج یزد را با دقت مشاهده کنید خواهید دید، دهانه وسط از دهانه های چپ و راست در ضلع شمالی بزرگتر است. همچنین شبستان دارای سه دهانه و حدوداً دو متر عمق و به اندازه دو فرش جا دارد و رواق جلوی آن به اندازه عمق یک دهانه می باشد.
تصاویر مسجد جامع فهرج یزد نشان می دهد که بزرگ تر بودن دهانه میانی شبستان از نظر پهنا از ویژگی های معماری پس از اسلام است و دهانه مرکزی شبستان را در جهت قبله به دلیل وجود محراب طراحی می کردند. این مسجد دارای دو محراب می باشد که محراب اصلی در انتهای دهانه میانی شبستان از جنس گچ و محراب دوم با ابعاد کوچکتر در کنار محراب اصلی ساخته شده اند. راه ورود به مسجد فهرج از سه ورودی مجزا صورت می گیرد که ورودی اصلی در ضلع جنوب قرار دارد و دو ورودی دیگر در ضلع شرقی واقع شده است که یکی از آنها مسدود می باشد. معماری مسجد فهرج از لحاظ سادگی و بی آلایشی احتمالا تحت تاثیر معماری اعراب بوده.
این بنا که جزو جاذبه های گردشگری یزد و به عنوان یکی از آثار تاریخی مهم محسوب می شود، در تاریخ 30 آذر 1349 در فهرست آثار ملی با شماره 906 به ثبت رسیده است. نشاط آوران به شما پیشنهاد می کند در فهرست جاذبه های گردشگری استان یزد، دیدن مسجد فهرج را در اولویت مکان های گردشگری خود قرار دهید.
عکس های مسجد جامع فهرج یزد