قدمت ساخت بنای اولیه مسجد جامع نایین را به عبدالعزیز، خلیفه هشتم سلسله امویان بین قرن دوم تا قرن چهارم هجری قمری نسبت می دهند.
نایین یکی از شهرهای استان اصفهان می باشد که در منطقه ای کویری واقع شده است. این شهر تا قبل از سلطنت ناصرالدین شاه جزو توابع یزد بود اما در سال 1327 به یکی از شهرهای استان اصفهان تبدیل شد. قدمت ساخت مسجد جامع نایین را حدوداً سال 350 هـجری قمری تخمین می زنند.
یکی از ویژگی های مهم مسجد جامع نایین یزد از نظر معماری، قدمت بسیار زیاد آن می باشد که این مسجد را در زمره مهمترین بناهای تاریخی کشور قرار داده است. در اطراف مسجد جامع نایین، خانه استاد پیرنیا و نارین قلعه بنا گشته اند که قدمت آن به دوران قبل از اسلام می رسد که به واسطه گذشت زمان کامل تخریب شده اند.
سبک معماری مسجد نایین به واسطه تک مناره آن، بسیار شبیه مساجد عربی می باشد. گنبد آن یک پوسته است و به شکل هشت ضلعی بنا شده که با ارتفاع 28 متری خود از تمام نقاط شهر قابل مشاهده می باشد. مسجد نایین یزد در قرن دوم هجری قمری احداث شده که دو سوم فضاهای مسجد فعلی را تشکیل می دهد. اما مناره آن مربوط به دوره سلجوقی می باشد، شبستان آن هم مربوط به قرن هشتم هجری است که به شکل دو طبقه آن را احداث کرده اند.
در شمال شرقی صحن اصلی سردر اصلی آن قرار دارد که در سه ضلع خود یعنی شرقی، جنوبی و غربی داراری چلستون بوده که دهانه های آن رو به صحن مسجد که وسعت زیادی ندارد گشوده می شود. بیشتر تزئینات مسجد، نمای اصلی مسجد، شبستان و نمای داخلی چهلستون ها آجری است که در طی مرمت های انجام شده تزئینات گچبری نیز به آن اضافه شده است.
شبستان های مسجد جامع نایین یزد را می توان از مهمترین فضاهای آن به حساب آورد، چرا که به صورت عمیق در سه طرف صحن واقع شده اند. بزرگترین شبستان که در واقع مهمترین آنها هم است در جهت قبله بنا شده که تقریبا در وسط آن محرابی در امتداد تقارن صحن مسجد قرار دارد. محراب مسجد جامع نایین در چهلستونی که در ضلع جنوبی واقع شده، و دارای تزئینات بسیار زیبایی است.
قسمت هایی از این مسجد، بعضی دیوارهای اصلی دارای خشت خام 38*38*10 می باشد. چند مرتبه نیز مرمت گشته و آن ها را مزین به نماهای کاه گل، گچ و گل سفید کرده اند. از دیگر ویژگی های معماری مسجد جامع نایین، زیرزمین یا سرداب آن است که از تکنیک قوس های کند در ساخت آن استفاده شده و تماما از سیستم حفاری در آن به کار برده اند. منبر مسجد جامع نایین مربوط به سال 711 هجری است که منبت کاری شده و منبر دیگر چوبی بوده و مربوط به تاریخ 784 هجری می باشد.
در ابتدا قوس های استفاده شده در بنا همگی جناغی بوده که بعدها قوس های کلیلی به آن اضافه شده است و در بعضی قسمت ها به دوره قاجاریه مربوط می شود و شبستان پشت ضلع شمال غربی مسجد نیز در این دوره الحاق شده است. همان طور که گفته شد نسبت حجمی مسجد به واسطه ارتفاع سقف چهارطرف مجموعه یکنواخت شده است، این مسجد فاقد گنبد و ایوان می باشد و تک مناره آن در گذشته برای مسجد طراحی و احداث گشته. این بنا درارای سه ورودی در ضلع شرق می باشد که اهمیت آن بخاطر معبری است که از آن ضلع عبور می کند. نکته جالب توجه، مشخص نبودن مرز بین فضاهای مسجد است بطوری که هر فضا با فضاهای دیگر تکمیل می شود. این مسجد به واسطه معماری بی نظیرش از مهمترین جاذبه های گردشگری یزد می باشد.
عکس های مسجد جامع نایین