پاسارگاد شیراز

پاسارگاد شیراز کجاست؟

یکی از جاذبه هایی که برای مردم ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده، بنای تاریخی پاسارگاد شیراز است. این بنا که به شهر مادر سلیمان نیز معروف می باشد دارای  قدمتی 2500 ساله است. پاسارگاد شيراز در دشتی بزرگ واقع (دشت پاسارگاد) در قسمت شمالی استان فارس و در حصار رشته کوه های زاگرس به فاصله 130 کیلومتری شمال شیراز قرار دارد. به علّت وجود مقبره کوروش بزرگ که یکی از بزرگترین و مهمترین پادشاهان دوران هخامنشی بود اهمیتی دو چندان پیدا کرده است. در اوایل سال 1393 بازدید تورهای اروپایی از این مکان رشد 200 درصدی نسبت به سال های قبل خود داشته است.

حال در این مقاله می خواهیم جذابیت های این بنا را معرفی کرده و بیشتر با مجموعه پاسارگاد آشنا شوید.

 مجموعه تاریخی پاسارگاد شيراز، در تاریخ 24 شهریور 1310 با شماره ثبت 19 ثبت ملی شد و در سال 2004 میلادی معادل با 1383 شمسی در بیست و هشتمین نشست یونسکو به شماره ثبت 1106  به عنوان پنجمین مجموعه ثبت شده با 100 درصد آرا به ثبت رسید.

حال به تاریخچه پاسارگاد شیراز و چگونگی ایجاد آن می پردازیم :

هخامنشیان در سرزمینی به نام پاسارگاد زاده شده اند، خاندان پارس، در سال 550 قبل از میلاد بر مادها پیروز شدند، کوروش دوم بر پایه سنت، این منطقه را پایتخت انتخاب کرد به علت اینکه در نزدیکی منطقه ای بود که بر ایشتووگو پادشاه ماد پیروز شد. این پیروزی باعث پیروزی های دیگری مانند چیرگی بر لیدی، بابل نو و مصر را به دنبال داشت. امپراتوری هخامنشی سپس به دست پسر او کمبوجیه و داریوش اول پایدار و وسعت یافت. از کوروش کبیر در گذشته به عنوان آزاد کننده و شخصی که یهودی ها را از تبعید بازگردانده یاد شده است.

داریوش بزرگ پایتخت نمادین خود را در شهر پارسه در 70 کیلومتری جنوب پاسارگاد بنا نهاد. تا زمانی که اسکندر مقدونیه در سال 330 قبل از میلاد بر امپراتوری هخامنشی غلبه کند، پاسارگاد پایگاه مهم سلسله ای باقی ماند.

در عصرهای بعدی از تل تخت کماکان به عنوان یک قلعه سود برداری می شد، با اینکه کاخ ها آزاد شده و دوباره مصالح آنها مورد استفاده قرار می گرفت. از قرن هفتم به بعد آرامگاه کوروش بزرگ به آرامگاه مادر سلیمان تغییر نام پیدا کرد و به یک مکان زیارتی تبدیل شد. در قرن دهم دور آن مسجد کوچکی بنا گردید که تا قرن چهارم مورد استفاده قرار گرفت این محوطه طی قرن ها مورد بازدید مسافران بود که باعث از دست رفتن تدریجی اجزاء مختلف آن شد.

در قرن هفتم قمری اتابکی از سلغریان پارس در نزدیکی آرامگاه کوروش بزرگ، مسجدی بنا کرد که در آن از سنگ کاخ ها استفاده شده بود. به مناسبت جشن های 2500 ساله شاهنشاهی ایران در سال 1971 این سنگها دوباره به جاهای اصلی خود بازگردانده شدند. زمانی که کوروش کبیر در سال 545 قبل از میلاد سارد را به تصرف در آورد شیفته بناهای مرمرین شاهان لیدی قرار گرفت و به همین علّت خیلی سریع شماری از اساتید اهل لیدی را برای کار در پاسارگاد فراخواند. در کاخ تناسب سنگ های تیره و روشن مخصوصاً در پایه ها نظرات را به خود جلب می کرد.

از اسنادی که تاریخ نویسان یونانی و رومی باقی گذاشته اند مشخص است که پاسارگاد شیراز را بیشتر حاصل کار کوروش کبیر می دانسته اند، این نگرش به چند دلیل دیگر نیز ثابت شده است.

اولین دلیل : آرامگاه کوروش بزرگ که خودش آن را بنا کرده بود، نشان از ارتباطی میان طراحی نقشه و کاربرد نما پردازی در میان باغ بزرگ پاسارگاد با کاخ های دروازه است. که نشان می دهد همگی حاصل فکر و خلاقیت یک نفر یعنی کوروش بزرگ بوده است.

 دومین دلیل : کتیبه سه زبانه عیلامی، پارسی باستان و اکدی بر روی جزرها و درگاه های آن سه کاخ نشانگر این است که آنها با کوروش کبیر در ارتباط بوده اند.

سومین دلیل : نوع معماری و به خصوص نحوه سنگ تراشی و بست های قدیمی هر چند کوتاه بر معماری تخت جمشید را که از ابتدای دوره داریوش بزرگ شکل گرفته بود نشان می دهد و به خصوص در نقوش که از سنت های کشورهای مختلف گرفته شده اند، امّا هنوز به طور ثابت فضا و ساخت ایرانی نگرفته اند و کاملاً مشخص است که حالتی آزمایشی و نمادین داشته است و آثار سنگ تراشان لودیه ای و ایوانه ای به خصوص در نوع تراش سنگ ها و ابزار آلات سنگ تراشی پیداست. در نتیجه می توان با قاطعیت بیان کرد که بناهای پاسارگاد با کوروش بزرگ آغاز شده است.

در سال 529 قبل از میلاد کوروش بزرگ به قبیله هایی از سکاها در آسیای مرکزی هجوم برد و در جنگ با ماساگت ها دار فانی را وداع گفت. جسد وی را مومیایی کرده و داخل تختی از طلا قرار داده و اشیاء با ارزش پادشاهی و جنگی او را در کنارش گذاشتند. باستان شناسان عهد اسکندر نقل می کنند، زمانی که اسکندر به پاسارگاد آمد و از آرامگاه کوروش بزرگ که بین باغی بزرگ قرار داشت، بازدید کرد به آریستوبولوس دستور داد که  داخل مقبره را تزئین کند. وی داخل مقبره یک میز و تعدادی ظروف طلایی و سلاح های با ارزش و لباس های خود کوروش و تمامی جواهراتی را که زمانی به خود می آویخت یا به دست می کرد را مشاهده کرد. این آرامگاه در آن زمان توسط شماری از مغان ها (در اصل طایفه ای از مادها که امورات مذهبی را انجام می دادند) محافظت می شد ولی در زمان اسکندر مورد حمله و سرقت قرار گرفت و تمامی اشیاء با ارزشش به سرقت رفت.

ویژگی های ارزشمند بنای پاسارگاد شیراز:

اولین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی در مرکز استان فارس، در دشت و رودخانه پلوار قرار دارد. نام این شهر  "اردوگاه پارس"  از موقعیت مکانی شهر برآورد شده است. در قرن ششم پیش از میلاد کوروش بزرگ این شهر را بنا کرد.

محوطه اصلی توسط یک منطقه بزرگ طبیعی محصور شده است، که شامل حدوداً 7127هکتار است. محوطه اصلی شامل مکان های زیر می شود:

آرامگاه کوروش بزرگ، باغ پادشاهی پاسارگاد، مسجد پاسارگاد، پل، کاخ اختصاصی، آب نماهای باغ شاهی، ساختارهای دفاعی تل تخت، محوطه مقدس، کاخ بارعام، دوکوشک، آرامگاه کمبوجیه، کاروانسرای مظفری، تنگه بلاغی.

محوطه مرکزی، محوطه ای حفاری شده است. ولی پایتخت باستانی (شهرستان پاسارگاد) منطقه ای بسیار عظیم تر از منطقه مرکزی است که هنوز حفاری نشده است. در اطراف محوطه حفاظتی باز مانده های دیگری از جمله : محدوده مقدس ( حدود سال 530-550  قبل از میلاد)، و محوطه های تل نخودی، تل سه آسیاب، تل خاری، دوتلان که برخی از این ها به قبل از تاریخ برمی گردد، همچنین مدرسه یا کاروانسرا (قرن 14 میلادی) نیز به قبل از تاریخ برمی گردد . همینطور 5 روستا که محل سکونت کشاورزان است در محوطه حفاظتی وجود دارد.

جذاب ترین بخش این مجموعه بنای آرامگاه کوروش بزرگ است که بیشتر معروف به مشهد شهر مادر سلیمان بوده است. در سال 1820 بعد از بررسی های باستان شناسی، هویت اصلی بنا به عنوان آرامگاه کوروش بزرگ تشخیص داده شد و همچون گوهری در دشت می درخشید. این آرامگاه قریب 530 تا 540 قبل از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده است. بنای آرامگاه بین باغ های سلطنتی قرار داشته و از سنگ های عظیمی که طول برخی از آنها به هفت متر می رسد، ساخته شده است.

بنای آرامگاه کوروش بزرگ دارای دو بخش معروف است :

اولین بخش، سکویی 6 پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به طول 165متر مربع است.

دومین بخش چهار دیواری کوچک به وسعت 7/5 متر مربع که سقف به شکل شیب بامی دارد و ضخامت دیوارهایش به 1/5 متر می رسد.

انبار آرامگاه در اوج شکل یک خانه شیروانی ساده با یک ورودی کوچک در غرب را داراست. قریب به 1 قرن پیش اعتقاد بر این بود که این بنا آرامگاه مادر سلیمان باشد و در عصر اتابکان در زمان آل بویه با استفاده از ستون های باقی مانده از کاخ های باستانی مسجدی به نام مسجد اتابکی دور آن ساخته ومحرابی کوچک در انبار کنده کاری شد. در در دهه 1970 باقی مانده های مسجد پاکسازی شده و قسمت های تاریخی به قریبی مکان های اصلیشان بازگردانده شدند.

در شیب سقف آرامگاه دو سوراخ عظیم وجود دارد که برای کاستن وزن سقف ایجاد شده و برخی به علّت نداشتن اطلاعات، آن مکان را  مکان نگهداری جسم کوروش  کبیر و همسرش دانسته اند.

ویژگی های بارز این بنا ارزشمند :

نشانگر شاهکاری از نبوغ ساخته های بشری است.  نمادی از تبادل ارزش های والای انسانی در دوره زمانی خاص و در یک حوزه فرهنگی جهانی در رابطه با پیشرفت های معماری، فنی، ساخته های هنری، طراحی شهرها و مناظر است. نشانگر گواهی منحصر به فرد یا حداقل استثنایی از یک سنت فرهنگی یا تمدن که هنوز پابرجاست و یا از بین رفته است. نمونه ای برجسته از گونه ای بنا، معماری مجموعه فنی و یا منظر که در تاریخ بشر مرحله چشمگیری است.

متن منشور حقوق بشر کوروش کبیر :

اينک که به ياري "مزدا" تاج سلطنت ايران، بابل و کشورهاي چهارگوشه جهان را به سرگذاشته ام اعلام مي کنم که تا روزي که زنده هستم و مزدا توفيق سلطنت را به من مي دهد دين و آئين و رسوم ملّت هائي را که من پادشاه آنها هستم محترم خواهم شمرد و نخواهم گذاشت که حکام و زير دستان من دين و آئين و رسوم ملت هائي که من پادشاه آنها هستم يا ملت هاي ديگر را مورد تحقير قرار بدهند يا به آنها توهين نمايند.

من از امروز که تاج سلطنت را به سر نهاده ام تا روزي که زنده هستم و مزدا توفيق سلطنت را به من مي دهد هرگز سلطنت خود را بر هيچ ملتي تحميل نخواهم کرد و هر ملتي آزاد است که مرا به سلطنت خود قبول کند يا نکند و هرگاه نخواهد مرا پادشاه خود بداند من براي سلطنت آن ملت مبادرت به جنگ نخواهم کرد. من تا روزي که پادشاه ايران هستم نخواهم گذاشت کسي به ديگري ظلم کند و اگر شخصي مظلوم واقع شد، من حق وي را از ظالم خواهم گرفت و به او خواهم داد و ستمگر را مجازات خواهم کرد. من تا روزي که پادشاه هستم نخواهم گذاشت مال غير منقول يا منقول ديگري را به زور يا به طريق ديگر بدون پرداخت بهاي آن و جلب رضايت صاحب مال تصرف نمايد و تا روزي که زنده هستم نخواهم گذاشت که شخصي ديگري را به بيگاري بگيرد و بدون پرداخت مزد وي را به کار وا دارد.

من امروز اعلام مي کنم که هر کسي آزاد است که هر ديني را که ميل دارد بپرستد و در هر نقطه که ميل دارد سکونت کند مشروط بر اينکه در آنجا حق کسي را غصب ننمايد و هر شغلي را که ميل دارد پيش بگيرد و مال خود را به هر نحو که مايل است به مصرف برساند مشروط بر اينکه لطمه به حقوق ديگران نزند. هيچ کس را نبايد به مناسبت تقصيري که يکي از خويشاوندانش کرده مجازات کرد.

من برده داري را برانداختم و به بدبختي هاي آنان پايان بخشيدم. من تا روزي که به ياري مزدا زنده هستم و سلطنت مي کنم نخواهم گذاشت که مردان و زنان را به عنوان غلام و کنيز بفروشند و حکام و زير دستان من مکلف هستند که در حوزه حکومت و مأموريت خود مانع از فروش و خريد مردان و زنان بعنوان غلام و کنيز بشوند و رسم بردگي بايد به کلي از جهان برافتد.

از مزدا خواهانم که مرا در راه اجراي تعهداتي که نسبت به ملت هاي ايران، بابل و ملل چهار جانب جهان بر عهده گرفته ام موفق گرداند.

عکس هایی از پاسارگاد شیراز