بیوگرافی ادیب الممالک فراهانی
میرزا محمد صادق فرزند حاجی میرزا حسین و نوه میرزا معصوم، برادر قائم مقام بود. او در سال 1277 هجری قمری در روستای گازران اراک به دنیا آمد.
زندگینامه ادیب الممالک فراهانی
آنچه درباره زندگی نامه ادیب الممالک فراهانی در تاریخ آمده است، این می باشد که محمد صادق فراهانی در سن پانزده سالگی پدرش را از دست داد و براثر فشار بستانکاران و ستمکاری ناصرالدوله عبدالحمید میرزا حکمران و رئیس قشون اراک پیاده به تهران آمد. پس از مدتی به دستگاه طهماسب میرزا مویدالدوله راه یافت و بر اثر آشنایی با امیر نظام گروسی حسنعلی خان تخلص خود را از پروانه به امیری تغییر داد و با او به کرمانشاه رفت و چهار سال بعد به تهران بازگشت. مظفرالدین شاه او را لقب ادیب الممالک داد. در سال های بعد، ایشان، روزگاری پیشکار آذربایجان بود. ادیب الممالک مدتی معاون مدرسه لقمانیه تبریز بود، سفری به قفقاز رفت و گذری به خوارزم داشت. ادیب الممالک فراهانی مدتی در مشهد زیست و در سال 1320 هجری قمری به تهران آمد و نویسنده روزنامه ایران سلطانی بود. بعدها مدتی در باکو با روزنامه ارشاد همکاری داشت و پس از گشایش مجلس، سر دبیری روزنامه مجلس را به عهده گرفت و به هنگام فتح تهران در سال 1327 هجری قمری همراه با مجاهدان وارد تهران شد. ادیب الممالک فراهانی مدتی بعد به خدمت وزارت عدلیه در آمد و در آنجا دیدن فسادهای گسترده اداری، او را به سرودن شعرهای تند و هجوهای نیشدار واداشت.
دیوان ادیب الممالک فراهانی مشتمل بر قصیده ها، مسمط ها و ترجیع بندها می باشد. شعر او، به گونه محسوسی از رویدادهای روزگارش تاثیر پذیرفته است. او در مسائل اجتماعی و مبارزه های سیاسی درگیر بوده است. شیوه شعرش در قصیده سرایی، بیشتر به شیوه ی انوری نزدیک است و به سبب احاطه اش بر ادب عرب، تلمیح های نامأنوس به گفته ها و احوال پیشینیان، در شعر او بسیار است. گاه دشوار وسنگین به نظر می آید، گاه برخی نشانه های تجدد خواهی در اشعار ادیب الممالک فراهانی هست و هجوهایش، تند و نیشدار است. به ویژه هجوهایی که درباره مخالفان مشروطه سروده است و در یکی از قصیده های خود یکی از آنان را آماج دشنام های زشت خود ساخته است.
مادر ادیب الممالک فراهانی، دختر میرزا عبدالکریم و او فرزند میرزا حسن برادر میرزا ابوالقاسم قائم مقام دوم است.ادیب الممالک دارای دو خواهر بوده که یکی در حیات ادیب الممالک، وفات کرده و دیگری، شاعره ای تقریبا توانا بوده است.
ادیب الممالک، در سال 1335 هجری قمری که در عدلیه یزد خدمت می کرد،سکته کرد و در بیست و هشتم ربیع الثانی همان سال، در 58 سالگی در گذشت.
گزیده ای از اشعار ادیب الممالک فراهانی
مرا خانه ای نیست در خورد دوست اگر باشد از یمنِ تشریف اوست
بگو پا نهد دوست تا سر نهیم ز خاک رهش بر سر افسر نهیم
در این خانه هر کس که پا می نهد قدم بر سر و چشم ما می‌نهد
***
گر ندانی کیستم بشنو که گویم نام خود با نسبتِ اجداد و آبا
نام میمونم محمدصادق آمد بِنْ حسینِ بِنْ محمد صادق، اما
در حقیقت گر نژادم بازخواهی شِبْلِ احمد، سبطِ حیدر، نَجلِ زهرا
مسکنم «داین» شد از مُلک «فراهان» مولدم در «گازُران» از مُلک «شَرّا»
گاه میلادم شب نیمهٔ محرم کوکبم شمس است و طالع بُرجِ جوزا
زادهٔ قائم مقامم لیک باشد خامه ام قائم مقامِ کِلک قُسطا
