اوایل قرن هفتم بود که یکی از تاثیرگزارترین شعرای ایران، روزگار خویش را آغاز کرد و پا بر این جهان گذاشت. سعدی شیرازی شاعر، نویسنده و عارفی که بعد از گذشت قرن‌ها، هنوز هم بسیاری با اشعار وی زندگی می‌کنند. تنها دو قرن طول کشید تا بعد از خیام نیشابوری ، ایرانیان بار دیگر از اشعار شاعری گرانقدر بهره ببرند. اما واقعا” سعدی شیرازی که بود؟ با ما همراه باشید.
سعدی شیرازی که بود؟
سعدی شیرازی کیست و چطور توانسته است پس از قرن‌ها در اذهان باقی بماند. مگر این شاعر چه کرده، چه گفته و چه دستاوردی داشته که حتی کودکان امروزی نیز نام سعدی را بارها شنیده‌اند و اشعار وی را خوانده‌اند. به راستی سعدی شیرازی کیست که یک روز در سال را با نام او می‌شناسیم؟ مرکز سعدی‌شناسی ایران از سال ۱۳۸۱ روز اول اردیبهشت ماه را روز سعدی اعلام نمود و در اول اردیبهشت ۱۳۸۹ و در اجلاس شاعران جهان در شیراز، نخستین روز اردیبهشت ماه از سوی نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی به عنوان روز سعدی نامگذاری شد. نشاط آوران به معرفی مشاهیر ایران پرداخته‌است و مگر نامی بالاتر از سعدی می‌تواند در میان مشاهیر قرار گیرد؟ با مقاله سعدی شناسی همراه باشید تا به تمامی سوالات شما در مورد این عارف و شاعر شهیر پاسخ دهیم.
سعدی شیرازی را بیشتر بشناسید
سعدی شیرازی یکی دیگر از شاعران و نویسندگان بزرگ ایران زمین است. ابومحمد مشرف‌الدین مصلح بن عبدالله بن مشرف مشهور به شیخ سعدی یا شیخ شیراز است که در استان فارس در شهر شیراز ساکن بوده است. حافظ شیرازی نیز یکی دیگر از شعرای بزرگ شهر بود که در حافظیه شیراز است. زندگینامه سعدی شیرازی چندان مشخص نیست ولی در کتاب های تاریخی بنا به آنچه گزارش شده در بین سال های 600 تا 610 هجری قمری در شهر شیراز و در خانواده ای اهل علم و ادب به دنیا آمد. پدر ایشان از کارکنان دربار اتابک اهل معرفت بود، مشوق اصلی سعدی در دوران کودکی پدرش بود و تحت نظارت پدر به اطلاعات گسترده در زمینه تاریخ و ادبیات ایران رسید.
شروع زندگی سعدی شیرازی
مورخان بر این باورند سعدی به احتمال زیاد بین ۶۰۰ تا ۶۱۰ هجری قمری (معادل با حدود ۵۹۰ خورشیدی و ۱۲۱۰ میلادی) متولد شده است. با این حال هیچ تاریخ دقیقی از زمان تولد این شاعر بزرگ در دست نیست و صاحب نظران بر اساس آثار او این تاریخ را تخمین می‌زنند.
سعدی در خانواده‌ای اهل علم و ادب دیده به جهان گشود. پدرش از کارکنان دربار اتابک و شاه سعد بن زنگی بود. برخی بر این باورند این شاعر به عنوان حق شناسی، تخلص سعدی را برای خود برگزیده است. پدر او علاوه بر خدمت به دربار، به علوم دینی نیز اشتغال داشت و بزرگترین مشوق سعدی برای یادگیری علم و دین بود. سعدی به کمک پدر، به اطلاعات گسترده ای در زمینه تاریخ و ادبیات دست یافت.
زمان تولد این شاعر، حکمران شیراز سومین پادشاه حکومت اتابکان بود. همانطور که قدرت سلجوقیان روز به روز در حکمرانی کشور ضعیف‌تر می‌شد، سلسله های محلی به وجود می‌آمدند و حکمرانی می‌کردند. اتابکان علاوه بر شیراز، در دمشق، موصل، حلب، بین‌النهرین و آذربایجان نیز قدرتی داشتند.
در بیوگرافی سعدی بی نظمی های زیادی در حکومت دیده می شود؛ اما با تمام این بی نظمی‌ها، او از کوچک‌ترین حوادث درس می‌گرفت و آنها را از چشم نمی‌انداخت.
درگذشت پدر
پدر سعدی در ۱۲ سالگی او از دنیا رفت و جد مادری، مسعود بن مصلح، سرپرستی او را بر عهده گرفت.
با درگذشت پدر در سن 12 سالگی، سرپرستی سعدی به جد مادریش مسعود بن مصلح فارسی محول شد. ایشان پس از فراگیری مقدمات علوم از شهر شیراز به بغداد رفته و به تکمیل دانش خود در مدرسه نظامیه پرداخت. در مدارس نظامیه به آموزش و پرورش افراد برای فقه شافعی و اشعری می پرداختند. سعدی در مدرسه نظامیه پیش استادان مشهوری نظیر سهروردی علم آموخت.
ایشان پس از پایان دوره به حجاز، شام و سوریه برای افزودن دانش و تجربه سفر کرد و سپس راهی سفر زیارت خانه خدا شد (راه مکه را بارها با پای پیاده طی کرده و به سفر حج رفته است). سپس سعدی در زمان پادشاهی اتابک ابوبکر بن سعد به شهر شیراز برگشت و دو آثار معروف خود را به نام های بوستان و گلستان را خلق نمود و تقدیم به اتابک و پسرش سعد بن ابوبکر کرد. بدین جهت به اعتقاد عده ای، ایشان لقب سعدی را از سعد بن ابوبکر گرفته است.
پایان تحصیل و آغاز سفر سعدی
در بیوگرافی سعدی می‌خوانیم پس از اینکه این شاعر مقدمات علوم شرعی و ادب را در شیراز فرا گرفت، در نوجوانی تحت نظر اتابک به بغداد رفت و وارد مدرسه نظامیه شد. این مدرسه به صورت تخصصی افراد را در زمینه فقه و فلسفه پرورش می‌داد. استادان بزرگ همچون سهروردی در این مدرسه، سعدی را پرورش دادند.
بعد از به پایان رساندن دوره آموزش، استاد سخن عزم سفر کرد. سعدی برای کسب علم و دانش و تجربه به سمت حجاز، شام و سوریه حرکت کرد. از آنجا راه خانه خدا را در پیش گرفت. در این بین، ازدواج را تجربه کرد و حاصل این ازدواج فرزندی بود که موجب انس و الفت این شاعر شد. اما پس از چندی بدون دلیل فرزند خود را از دست داد و برای تحمل این درد و رنج دوباره عزم سفر کرد.
سعدی به شهر های مختلفی در تمام نقاط دنیا پا گذاشت و در این شهرها به تدریس و موعظه مشغول شد.
برخی از صاحب نظران نیز سفر او به هندوستان و چند نقطه دیگر از دنیا را هم تایید کرده‌اند و احتمال می‌دهند این سفرها تقریبا ۳۰ سال به طول انجامیده باشد. با این حال مدت زمان سفرها و نقاطی که سعدی به آنجا سفر کرده، هنوز محل بحث و شک است.
در نهایت بعد از گذشت سال‌ها و کسب کوهی از تجارب، شاعر گرانمایه به وطن و شهر خود شیراز بر می‌گردد. در زمان بازگشت او به شیراز، ابوبکر بن سعد، پادشاه اتابکی در شیراز حکمرانی می‌کرد. و به اعتقاد عده‌ای این شاعر تخلص سعدی را از نام این پادشاه گرفته است.
پایان سفر و بازگشت به وطن
در ادامه بیوگرافی سعدی، بعد از بازگشت به شیراز، این شاعر شروع به نوشتن و گردآوری آثار خود کرد. اولین اثر مکتوب او، یعنی بوستان در سال ۶۵۵ هجری قمری نوشته شد و آن را به پادشاه وقت، ابوبکر بن سعد زنگی تقدیم کرد.
در بیوگرافی سعدی برخی او را شاعر دربار می‌نامند، با این حال برخی دیگر اعتقاد دارند سعدی به دلیل روابط حسنه ای که با ابوبکر بن سعد داشت به دربار رفت و آمد می‌کرد و به تدوین و تصنیف اشعار خود مشغول بود.
پس از بازگشت این شاعر به شیراز، کتاب بوستان اولین اثری بود که نگارش آن را در سال ۶۵۵ هجری قمری به پایان رساند. کتاب گلستان این شاعر بزرگ، یک سال بعد از نگارش بوستان، در سال ۶۵۶ هجری قمری تدوین شد. سعدی این کتاب را در مدت زمان کوتاهی به پایان رساند.
نگارش دو کتاب در مدت زمانی کوتاه حاکی از آن است که بسیاری از نوشته های سعدی از پیش تر آماده بودند و او آن را گردآوری کرده است.
در بیوگرافی سعدی، از مهارت این شاعر در توصیف زیبا و شاعرانه تجربه های تلخ و شیرین بسیار سخن گفته اند. زبان و مهارت او در استفاده از کلمات موجب شده دیگر نویسندگان و شاعران نیز از این شاعر بزرگ سرمشق بگیرند.
مهارت‌های سعدی شیرازی
در مورد سعدی شاعر بزرگ اینگونه آمده است که مهارت های وی در توصیف تجربه های تلخ و شیرین زندگی مردمان با به کار بردن احساسات عاشقانه و لحظه های شوق و دوری، شکوه و عظمتی به آثارش می بخشید که حتی در دوران زندگیش نیز سرمشق نویسندگان و شاعران بود. بدین ترتیب بعضی از سخن سرایان به تبعیت از گلستان و بوستان به خلق آثار پرداختند. سعدی شیرازی در گونه های شعری نظیر غزل، قصیده و رباعی شاهکارهای عظیمی را بوجود آورد. ایشان در سرودن قصیده های ساده و روان شهرت داشته و مضمون اکثر آن ها درباره نصیحت، نعت خداوند، مرثیه و مدیحه است.
از ویژگی های منحصر بفرد سعدی در نثر مسجع است که به جای به کاربردن جملات ساختگی و مشکل، از جملات ساده و روان و در عین حال شیرین و گوشنواز استفاده می کرد. غزلیات وی بیشتر در مضمون احساسات عشقی است که براستی تجربه گردیده بود. سعدی علاوه بر اشعار فارسی، بر ادبیات عرب هم تسلط داشت و اشعار عربی هم سرود که موجب تحسین شاعران عربی قرار گرفت. شیخ سعدی آثار ارزشمندی را از خود به جا گذاشت که تمام آن ها از نظم و نثر تحت عنوان کلیات سعدی جمع آوری شده است.
هرگز پر طاووس کسی گفت که زشتست؟ یا دیو کسی گفت که رضوان بهشتست؟
نیکی و بدی در گهر خلق سرشتست از نامه نخوانند مگر آنچه نوشتست
آثار سعدی شیرازی
بوستان سعدی
کتاب بوستان که آن را “سعدی نامه” می‌نامند، زمانی که سعدی در سفر به نقاط مختلف دنیا بود سروده شده است. این اثر که در قالب مثنوی است، از نظر وزن و قالب آن را حماسی به حساب می آورند. با این حال محتوای آن بیشتر در زمینه اخلاق و تربیت، سیاست و مسایل اجتماعی است.
یکی از ویژگی‌های بارز آثار سعدی که موجب گستردگی آن بین مردم دنیا شده، روانی و سادگی آثار اوست. بوستان در کنار زبان روانی که دارد، مفاهیم عمیق اخلاقی را به چالش می کشد.
بوستان از یک دیباچه و ده باب تشکیل شده است. هرکدام از باب ها موضوع خاصی دارند به عنوان مثال: در تواضع، در عدل و تدبیر، در شکر بر عافیت و…
کتاب بوستان نزدیک به ۴ هزار بیت دارد و نسخه‌های فراوان از آن منتشر شده است. بوستان را میتوان کتابی اخلاقی و آموزشی دانست که سعدی آرمان‌شهر خود را در آن توصیف می‌کند.
گلستان سعدی
گلستان که بسیاری آن را تاثیرگذارترین کتاب نثر در ادبیات فارسی می‌دانند، یک سال بعد از بوستان به نگارش درآمد.
در بیوگرافی سعدی، آمده است که او این کتاب را به سعد بن ابوبکر زنگی، ولیعهد جوان حکومت اتابکان تقدیم کرده است.
گلستان با داشتن نثری آهنگین و منظم در ۸ باب نوشته شده است. گلستان را مجموعه‌ای از حکایت‌های مستقل که حاوی اندرزها و جملات قصار است می‌دانند.
هنر داستان گویی سعدی در این کتاب، آن را بین تمام اقشار جذاب کرده و کسی از خواندن آن دچار ملامت نمی شود.
گلستان در واقع به نوعی آینه‌ای از جامعه زمان اوست و در آن اوضاع فرهنگی و اجتماعی مردم با شاعرانگی خاص سعدی به تصویر کشیده شده است.
قطعه مشهور بنی‌آدم در باب اول گلستان: “در سیرت پادشاهان” آمده است و با داشتن مضمون انسان دوستانه‌اش توجهی جهانی یافته است. این قطعه بر سر در ورودی تالار ملل سازمان ملل متحد در نیویورک با خط نستعلیق دیده می‌شود.
آثار منثور سعدی عبارتند از:
کتاب گلستان سعدی، از شاهکارهای ادبی جهان به حساب می آید. این کتاب دارای نثر روان و آمیخته با شعر است. سعدی در یک دیباچه و هشت باب مجموعه داستان هایی را بیان می کند که به گونه ای نگاه مخاطب را به زیبایی ها و زشتی های زندگی اجتماعی گشوده کرده و هرکدام به تنهایی می تواند سرمشق زندگی انسان ها قرار گیرد. کتابی کوچک با نثر بسیار روان و آمیخته با شعر است که شاعر در یک دیباچه و هشت باب مجموعه داستان هایی را روایت می کند که در هر یک از این حکایت ها به نوعی چشم خواننده به زشتی ها و زیبایی های زندگی اجتماعی گشوده شده و هرکدام به تنهایی می تواند سرمشق زندگی انسان ها قرار گیرد. کتاب مجالس پنج گانه، رساله در عقل و عشق، رساله در پاسخ صاحب دیوان و کتاب نصیحه الملوک می باشد.
آثار منظوم سعدی عبارتند از:
کتاب بوستان یا سعدی نامه، از شاهکارهای شعر فارسی و در 10 باب تنظیم شده و در مضمون اخلاق، تربیت، وعظ و تحقیق است. کتاب قصائد عربی، قصائد فارسی، مراثی، ملمعات و مثلثات، ترجیعات، طیبات، بدایع، خواتیم، غزل قدیم، صاحبیه، خبیثات، رباعیات و مفردات از دیگر آثار این شاعر بزرگ سعدی شیرازی هستند.
زمان و دوره زیستن سعدی شیرازی
شیخ سعدی شیراز در زمان حکومت اتابکان فارس می زیسته آنها سلغزیان نیز خوانده می شدند. این سلسله از سال 543 هجری شروع و تا سال 685 پایان یافت. در زمان حمله مغول ها به ایران فارس از جمله شهرهایی بود که حکومتش فرونریخت و مغول ها نتوانستند آن را تصرف کنند. قرن های 6 و 7 هجری با اوج گیری تصوف مواجه بوده است و آثار سعدی تحت نظر دوران خاص خود بود. از شیوخ بزرگ آن دوران امام محمدغزالی و شهاب الدین عمر سهروردی بودند. سعدی شیرازی از شاگردان خاص شیخ سهروردی بود.
سعدی در زمان حیات خود بعد از نگارش بوستان و گلستان شهرت بالایی بدست آورد، این در صورتیست که سعدی تا قبل از این دو اثر شاعری پرآوازه و نام آشنا نبوده است. تاثیر سعدی بر زبان فارسی بدون شک تایید شده است. به علّت شباهت زیاد بین زبان فارسی معاصر و زبان سعدی، اشعار و آثار سعدی برای جامعه ی امروزی بیشتر قابل درک هستند. بسیاری از اصلاح ها و ضرب المثل های دستور زبان فارسی از کتب سعدی شیرازی برگرفته شده است. در مدارس و دانشگاه ها همچنان به شناخت ابعاد وجودی ایشان می پردازند به گونه ای که در مدارس از حکایت ها و اشعار در کتب درسی استفاده شده است.
آرامگاه سعدیه کجاست؟
شیخ سعدی اگرچه با تعدادی از دربارها ارتباط داشت اما شاعری درباری نبود و به اعتقادات آزادی منشانه خود پابرجا بود. در مورد سعدی میتوان گفت که وی استاد سخن ایران بود و به گفته ی سعید نفیسی سعدی در سال 690 هجری قمری در خانقاهی که زندگی می کرد درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد.
آرامگاه سعدی شیرازی معروف به سعدیه درخیابان گلستان شمال شرق شیراز واقع در کنار باغ دلگشا است که در اطراف آرامگاه سعدیه قبور زیادی از بزرگان دین دیده می شود. در سال 998 هجری قمری به دستور حکمران فارس، خانقاه شیخ تخریب شد و در سال 1187 هجری قمری به دستور کریم خان زند بنایی آجری در آنجا ساخته شد. در سال 1320 بعد از حافظیه علی اصغر حکمت بنای سعدیه را بازسازی کرد. بنای جدید به طراحی محسن فروغی معمار ایرانی اجرا و ساخته شد.
نمونه اشعار سعدی شیرازی
از هر چه می رود سخن دوست خوش ترست
پیغام آشنا نفس روح پرورست
هرگز وجود حاضر غایب شنیده ای
من در میان جمع و دلم جای دیگرست
شاهد که در میان نبود شمع گو بمیر
چون هست اگر چراغ نباشد منورست
ابنای روزگار به صحرا روند و باغ
صحرا و باغ زنده دلان کوی دلبرست
جان می‌روم که در قدم اندازمش ز شوق
درمانده‌ام هنوز که نزلی محقرست
کاش آن به خشم رفته ما آشتی کنان
باز آمدی که دیده مشتاق بر درست
جانا دلم چو عود بر آتش بسوختی
وین دم که می‌زنم ز غمت دود مجمرست
شب‌های بی توام شب گورست در خیال
ور بی تو بامداد کنم روز محشرست
گیسوت عنبرینه گردن تمام بود
معشوق خوبروی چه محتاج زیورست
سعدی خیال بیهده بستی امید وصل
هجرت بکشت و وصل هنوزت مصورست
زنهار از این امید درازت که در دلست
هیهات از این خیال محالت که در سرست
شعر عاشقانه از سعدی
ای مهر تو در دل‌ها وی مهر تو بر لب‌ها
وی شور تو در سرها وی سر تو در جان‌ها
تا عهد تو دربستم عهد همه ی بشکستم
بعد از تو روا باشد نقض همه ی پیمان‌ها
تا خار غم عشقت آویخته در دامن
کوته نظری باشد رفتن به گلستان‌ها
آن راکه چنین دردی از پای دراندازد
باید که فروشوید دست از همه ی درمان‌ها
سایر عکس های آرامگاه سعدی شیراز :
نظرات و دلنوشته های ثبت شده ...