طبس شهری سه هزار ساله است.
شهری که میراث دار فرهنگ و هنر ایرانیان از هزاره های کهن تا به امروز بوده است.
شهری کویری در غرب استان خراسان جنوبی، شهری آرمیده در دل کویر بزرگ لوت در مرکز ایران زمین.
برای درک این شهر پرآوازه و شناخت ریشه های تاریخی و فرهنگ و هنر این مردمان کویرنشین راهی سفر به آنجا شدیم تا با مستندسازی آثار و نشانه های به ارث رسیده از هزاره های کهن نسل نو را متوجه هویت تاریخیشان کرده باشیم.
به روایت تاریخ آنان که بیابان داغ لوت را طی می کردند، به این شهر که می رسیدند از صفا و طراوت هوای آن به وجد می آمدند از همین رو آنرا “تب بس” یعنی داغی تمام یا پایان گرما می گفته اند و نام طبس از همین روست.
شهر زیبای طبس مردمانی هنرمند دارد که میراثی ارزشمند را از هزاران سال پیش تا به امروز آورده اند و آن هنر قلمزنی طبس است که بر روی فلزات انجام می شود، مانند قلمزنی روی مس، طلا و نقره.
هزاران سال پیش از میلاد مسیح سکاها یا سیت ها در اقلیم پهناور ایران قلمزنی را به کار گرفتند و مادها در غرب ایران قلمزنی روی مس را به مدت چهار صد سال به اجرا درآوردند تا اینکه هخامنشیان این هنر را به اوج رساندند.
به گواه تاریخ باستان پادشاهان هخامنشی خیره کننده ترین قلمزنی را روی فلز طلا و به هنرمندانه ترین شکل ممکن پیاده کردند.
با حمله اسکندر مقدونی و فتح پاسارگاد آثار هنرمندان ایرانی و ظروف قلمزنی شده گداخته و ذوب شدند تا به سکه تبدیل شوند.
در دوره های مختلف تاریخی قلمزنی روی فلز ادامه یافت؛ سلوکیان آثار ارزشمندی ساختند، اشکانیان این هنر را ماهرانه به کار گرفتند، ساسانیان قلمزنی را تقویت کردند تا این هنر دیرین ایرانی پابرجا بماند، اعراب بیابانگرد به ایران تاختند و این هنر را فرا گرفتند و از آن پس نقوش اسطوره های ایران به خطوط کوفی و ثلث تغییر کرد و شکل و شمایل ظروف قلمزنی شده به کلی عوض شدند.
سلجوقیان از ترکستان به ماوراءالنهر آمدند هنر قلمزنی ایرانی را فرا گرفتند و با خود به حلب، دیاربکر و موصل بردند.
با روی کار آمدن صفویان هنر قلمزنی در ایران دوباره رونق گرفت اما دیگر هیچ نشانی از تاریخ هزار ساله ایران در آثارشان وجود نداشت بلکه ظروف و صفحات فلزی منقوشهای اسلامی را به نمایش گذاشتند.
جام طلای حسنلو در سال ۱۳۳۶ کشف شد و حیرت جهانیان را موجب گشت؛ ظرفی بزرگ و پایه دار با نقوشی که خدایان سومر را سوار بر گاری ها نشان می دهد. کشف جام های طلای مارلیک با نقوش اسطوره ای ایران جامعه جهانی را متوجه این هنر دیرپا در ایران کرد.
امروزه پس از هزاران سال در نقاطی از ایران مثل تبریز، اصفهان، اراک، مشهد و طبس هنر قلمزنی روی فلز رونق دارد و این هنرمندان ایرانی میراث داران این هنر هزاران ساله در ایران هستند. هنر قلمزنی روی مس هچنان رونق و افرادی هستند که با علاقه و زیبایی این هنر را ارج می نهند.
در شهر سه هزار ساله طبس قلم زنی روی مس و نقره از رونق خاصی برخوردار است و بازار طبس مزین است به کارگاه های کوچک و بزرگی که در آن هنرمندانی از پیر و جوان در حال قلمزنی روی سینی ها و ظروف بزرگ دیده می شوند.
امروزه کارگاه های قلم زنی طبس در بازار این شهر به عنوان یک جاذبه گردشگری مورد توجه علاقمندان به هنرهای سنتی و اصیل ایرانی مطرح است.
ظروف قلمزنی شده نه تنها آثاری هنری بلکه به عنوان سفیران فرهنگی ایران در جهان مطرح هستند.
ایرج مرادی
نظرات و دلنوشته های ثبت شده ...