مسجد جامع سیراف بوشهر که یکی از جاهای دیدنی بندر سیراف است از جمله مساجد صدر اسلام به شمار می رود، مربوط به سده ۲ ه.ق حدود سال 870 میلادی است. این مسجد با الگوی مساجد شبستانی ستون دار و بر روی آثاری از دوره ساسانی ساخته شده است.
در قلب بندر تاریخی سیراف، مسجد جامع سیراف همچون گوهری پنهان از دوران اولیه اسلام، گردشگران را به خود فرا می خواند. این مسجد با قدمتی که به قرن دوم هجری بازمی گردد، نه تنها نمادی از تاریخ کهن این منطقه است، بلکه تجسمی از معماری اسلامی اولیه با رواق های ستون دار و محرابی ساده و زیباست.
بقایای این بنای باستانی که در کنار ساحل نیلگون خلیج فارس واقع شده، بازدیدکنندگان را به سفری در زمان می برد؛ سفری که در آن با گذر از بقایای مناره ها و شبستان ها، به آرامش معنوی آن دوران دست می یابند. بازدید از این مسجد، تجربه ای استثنایی و رایگان است که برای علاقه مندان به تاریخ و معماری اسلامی جذاب خواهد بود.
مسجد جامع سیراف بوشهر کجاست؟
مسجد جامع سیراف ، در شهرستان کنگان، بندر طاهری امروزی به نام سیراف واقع شده است. در حال حاضر سیراف همچنان از نظر تجاری و استراتژیک از مهم ترین بنادر خلیج فارس است و اهمیت زیادی از نظر روابط تجاری با کشورهای دیگر مانند عمان، هند، چین و آفریقای شرقی دارد.
معماری مسجد جامع سیراف
بقایای معماری مسجد جامع تاریخی بندر سیراف در جریان کاوش های باستان شناسی مشترک میان ایران و انگلستان، به سرپرستی دیوید وایت هاوس و مؤسسه مطالعات ایرانی بریتانیا، در بخش غربی بندر سیراف کشف شد. صحن اصلی مسجد، با ابعاد ۳۰ در ۱۲ متر، توسط رواق های ستون دار احاطه شده است. پایه های مسجد از سنگ و ساروج ساخته شده بود و بر روی آن دیوارهای مسجد قرار داشت که بر اثر زلزله ای در گذشته تخریب شده است. در نتیجه این کاوش ها، ۵۲ ستون شناسایی شد.
این مسجد شامل شبستان ستون دار، صحن و سه رواق ستون دار در سه طرف صحن می باشد. همچنین در حفاری ها پایه مناره ای نیز یافت شد که نشان می دهد این مسجد از قدیمی ترین مساجد مناره دار به شمار می رود.
مسجد جامع سیراف با الهام از معماری اسلامی در دو بخش اصلی شبستان و حیاط بنا شده است. شبستان این مسجد با ستون های آجری و طاق های گهواره ای، فضایی روحانی و آرامش بخش برای نمازگزاران ایجاد می کند. در حیاط مسجد نیز حمام و مناره آجری قرار دارد که جلوه ای از زیبایی و ظرافت معماری اسلامی را به نمایش می گذارد.
مصالح اصلی به کاررفته در ساخت مسجد سیراف آجر و سنگ بوده است. آجرها در همان محل پخته شده و سنگ ها از کوه های اطراف استخراج شده اند. تزئینات مسجد شامل نقوش هندسی باریک آجری است که به زیبایی و ظرافت بنا افزوده اند. کف مسجد از سنگ و ملات گچ ساخته شده، اما سقف های آن به مرور زمان تخریب شده است. همچنین در بررسی های باستان شناسی، شالوده های مناره، درگاه و محراب به خوبی مشخص شده است.
مراحل ساخت مسجد جامع سیراف
حفاری ها نشان دهنده مراحل متعددی از ساخت و ساز در مسجد سیراف است که دو یا سه دوره برجسته دیگر از این فرآیند را در بر می گیرد. در پایان اولین مرحله ساخت، دیوارهای مسجد فضایی به ابعاد ۵۱ متر عمق و ۴۴ متر عرض را بر روی سکویی به ارتفاع ۲ متر محصور کردند. درون این دیوارها، سه طاق موازی با دیوار قبله قرار دارد که نمازخانه را تشکیل می دهد و یک طاق نیز در سه طرف دیگر حیاط کشیده شده است که در مرکز آن یک چاه وجود داشته است.
محراب مسجد تاریخی سیراف به سادگی به شکل یک طاقچه مستطیل در مرکز دیوار قبله تعبیه شده است. این طراحی ساده و کاربردی در کنار دیگر عناصر معماری، به فضایی روحانی و عملکردی برای عبادت تبدیل شده و نشان دهنده معماری ابتدایی و تاثیرگذار اسلامی است.
مرحله دوم ساخت در اواخر قرن نهم انجام شد که در این زمان دیوار قبله مسجد تخریب شد و محوطه مسجد به اندازه یک خلیج گسترش یافت و دیوار قبله بازسازی شد. در طول این مرحله ساخت، طاق نمای دیگری در امتداد محیط حیاط اضافه شد.
در مقطعی پس از مرحله دوم ساخت، آب انباری در گوشه شرقی صحن ساخته شد و وضوخانه ای به ضلع بیرونی شرقی حیاط اضافه شد.
در مرحله سوم ساخت و ساز، شبستان نیز توسعه یافت و چهار حوض دیوار به دیوار موجود به موازات دیوار قبله 11 متر به سمت جنوب شرقی امتداد یافتند و شش خلیج کوتاه به سمت شرق اضافه شدند و دیوار جدید را به محلی که دیوار قدیمی قرار داشت متصل می کرد. این شاید آخرین مرحله از مراحل ساخت و ساز اصلی مسجد بود که کل مجموعه را در امتداد اضلاع آن به اندازه 55 متر باقی گذاشت.
مسجد جامع سیراف در قرن دوازدهم به صورت خیلی جزئی بازسازی شد، همچنین قابل توجه است که در میان بسیاری از مساجد کوچک تر نیز که در این مکان یافت شده است، همگی دارای برجستگی های مستطیل شکل در قسمت بیرونی دیوارهای قبله خود هستند که نشان می دهد محراب های آن ها به همان شکلی که در مسجد جامع بزرگ تر وجود دارد، بیان شده است.
بازدید از مسجد سیراف بوشهر
بازدید از مسجد جامع سیراف در بوشهر برای عموم رایگان است و گردشگران می توانند بدون پرداخت هزینه به این مکان تاریخی بروند. زمان بازدید از این مسجد، بسته به هدف شما از بازدید است و مدت زمان آن هر طور که شما بخواهید به طول می انجامد و هیچ سیستم نگهبانی یا حفاظت ویژه ای برای آن در نظر گرفته نشده است.
با وجود گذشت زمان و تخریب های ناشی از زلزله، تخریب های ناشی از نزدیکی به دریا، عدم رسیدگی به بنای تاریخی و عدم مرمت این مسجد، همچنان بقایای مسجد جامع سیراف مورد توجه گردشگران و علاقه مندان به معماری اسلامی بوده و هست. آثار باقی مانده از محراب و مناره های مسجد نیز در محوطه قابل مشاهده است و به جذابیت این مکان می افزاید.
مسجد جامع سیراف بوشهر و اداره میراث فرهنگی
عظمت مسجد جامع سیراف با وجود تخریب و مدفون شدنش در گذشته، هنوز هم به چشم می خورد. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۵۰۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران توسط اداره میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.
سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر اخیراً اعلام کرده است که طرح خود را برای پیشنهاد به یونسکو برای ثبت آثار باستانی سیراف در فهرست میراث جهانی اعلام کرده است.
مسجد جامع سیراف بوشهر در کنار ساحل دریا قرار گرفته است و همین عامل باعث شده است که آسیب هایی به بنا وارد شود. به همین دلیل سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر به منظور حفاظت از این اثر تاریخی، اقدام به ساخت دیوار حفاظتی در لبه ساحلی بقایای مسجد نموده است.
با ساختن این دیوار از نفوذ آب دریا به بنا جلوگیری می شود. پاکسازی محیطی و همچنین از بین بردن درختچه هایی که در فضای داخلی بنا رشد کرده بودند، از دیگر اقداماتی است که در جهت حفاظت از این بنای تاریخی انجام شده است.
در ادامه می توانید سایر عکس های مسجد سیراف بوشهر را مشاهده کنید :
