تاریخچه و قدمت کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به زمان ساخت این بنا در دوران صفویه بر می گردد.
کاروانسرای شاه عباسی کجاست؟
نیشابور در گذشته یکی از شهرهای مهم مسیر جاده ابریشم بودهخ است که به همین خاطر دارای بناها و آثار تاریخی ارزشمند می باشد. در دوره صفویه وقتی شاه عباس دستور ساخت 999 کاروانسرا را صادر کرد یکی از همان کاروانسراها در این شهر ساخته شد که به کاروانسرای شاه عباسی معروف گشت؛ ضمن اینکه کاروانسرای شاه عباسی نیشابور یادگاری است از معماری اصیل و بی نظیر دوره صفویه و از جمله رباط های حیاط مرکزی است با که به شیوه دو ایوانی ساخته شده و میزبان بسیاری از کاروانانی بوده که از مسیر جاده ابریشم عیور می کرده اند.
عکس کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
معرفی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور، زمان ساخت بیرون از شهر نیشابور قرار داشته، اما به تدریج با گسترش شهر در بافت مرکزی نیشابور قرار می گیرد که در حال حاضر در حاشیه جنوبی خیابان امام خمینی و نزدیک میدان خیام جای خوش کرده است. کاروانسرا شاه عباسی نیشابور مساحتی حدود پنج هزار متر دارد که تا به حال کاربردهای متفاوتی را تجربه کرده است؛ دوره قاجار به عنوان یتیم خانه، در دروه پهلوی، شهربانی و ژاندارمری و پس از انقلاب اسلامی ایران تا سال ۱۳۶۷ انبار و از سال ۱۳۷۴ به بعد تا هم اکنون به موزه بزرگ شهرستان نیشابور در زمینه صنایع دستی تبدیل گشته است.
پلان کاروانسرای شاه عباسی نیشابور گواه این است که محل نگهداری احشام نیز پشت حجره ها بوده که در کل سهم زیادی را از مجموعه به خود اختصاص داده و را ورود به آن درب های پخ شکل پوشه های حیاط بوده است.
درباره کاروانسرای شاه عباسی نیشابور این طور می توان گفت: اجزای تشکیل دهنده بنا را ایوان ورودی، هشتی، حیاط مرکزی، حجره ها و ایوانچه های پیرامون محوطه، اصطبل و بارانداز تشکیل داده است. سبک و نحوه اجرای سقف ورودی ها به شکل طاق جناغی و دیواره های آن دارای طاقچه می باشد که توسط آجر پوشش داده شده است.
باراندازی که از آن نام برده شد، وسط حیاطی به مساحت 630 متر قرار داشته که متاسفانه اثری از آن نیست. در پیرامون حیاط 18 ایوانچه با اختلاف ارتفاع یک متر از سطح حیاط وجود دارد، که هرکدام در نهایت به شکل مستقل به حجره ای متصل می شود.
معماری کاروانسرای شاه عباسی در نیشابور از نوع کاروانسراهای چهارایوانی می باشد که طرح و پلان آن مربع شکل بوده و در ابعاد 69 متر در 68 متر ساخته شده است. این کاروانسرا که جزو رباط های نسبتاً بزرگ می باشد. یک حیاط مرکزی دارد و ورودی آن در ضلع شمالی تعبیه گشته که به محض ورود به بنا، هشتی مفصل و پرکار آن را مشاهده خواهید کرد که با تزئینات رسمی بندی کامل شده و دو اشکوبه دارد. در کاروانسرای شاه عباسی نیشابور اتاق هایی دارد در هر دو سمت دو اشکوب که برای اقامت نگهبانان کاروانسرا و رئیس کاروانسرا و … تعبیه گشته است.
وقتی به چهار نمای اصلی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور نگاه می کنید از تقسیمات عناصر تزئینی آن متوجه خواهید شد از نظر معماری دارای نظم دقیقی بوده، همچنین در اطراف آن چهار عدد برج ساخته شده بوده اند که متاسفانه از بین رفته اند. طاق نماهایی که در ضلع ورودی روی سردر نما مشاهده می شوند، با آجری کاری بسیار زیبا و استادانه تاکید هرچه بیشتر را روی سردر ایجاد کرده اند، در عوض سه ضلع دیگر کاروانسرا بدون تزیین هستند.
به محض ورود به هشتی شما به ایوان ضلع شمالی و بعد از آن به حیاط کارنسرا راه پیدا خواهید کرد. وقتی از حیاط مرکزی به ایوان ها نگاهی بیاندازید خواهید دید نمای کلی ایوان ها خراب شده و به واسطه بلندتر بودن ایوان های ضلع شمالی و جنوبی نسبت به دو ضلع دیگر، به خوبی بر محور ورودی تاکید شده است. ناگفته نماند دوی ایوان دیگر با آجر کاری و رسمی بندی جلوه خاصی پیدا کرده اند.
در رباط شاه عباسی نیشابور سکوهایی هم برای قرار دادن بار و اموال مسافرین تعبیه شده بود. در حال حاضر برای محوطه سازی این بنا، حوضی در مرکز حیاط و باغچه هایی در اطراف آن ایجاد کرده اند.
کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از با ارزش ترین جاذبه های استان خراسان رضوی محسوب می شود که در تاریخ ۲۷ بهمن ۱۳۸۲ با شمارهٔ ثبت ۱۰۹۱۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ادرس کاروانسرای شاه عباسی نیشابور در مرکز شهرستان نیشابور قرار گرفته است.
